DOI issue:
Artykuły
DOI article:Walanus, Wojciech: Z dziejów fotograficznej dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego: Kampanie inwentaryzacyjne Adolfa Szyszko-Bohusza i Stefana Zaborowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0070
70
9. Warszawa, kościół Dominikanów, chorągiew. Fot. S. Zaborowski,
1909. Fototeka IHS UJ
fotografii, przede wszystkim kolegiaty i zabudowań miasta
(w tym io widoków z wieży ratuszowej), a także pozyskać
(w zamian za własne) 36 odbitek od miejscowego foto-
grafa Jana Strzyżowskiego 73. Jeśli chodzi o architektów, to
zdołali oni pomierzyć kolegiatę wraz z dzwonnicą, ratusz
i trzy kamienice przy rynku 74.
Jesienią (przed 22 października 1908 r.) Zaborowski
najprawdopodobniej z własnej inicjatywy udał się „w ce-
lach rekonesansu” na wycieczkę rowerową po powiecie
łowickim i zrobił tam około 50 fotografii „plejady kościo-
łów wiślano-bałtyckich” - w Bratoszewicach, Chruślinie,
Bielawach, Orłowie i Sobocie 75.
Informacje o planach kolejnych akcji dokumenta-
cyjnych pochodzą dopiero z kwietnia 1909 r. Wówczas
Zaborowski poinformował Sokołowskiego, że zamierza
tyczne fotografowanie, a nawet niemożliwem”; list z 8 IV 1909:
„z powodu samowolnej z inicjatywy p. Trojanowskiego powstałej
zmiany zakreślonego programu działań, panowie Krauze i Troja-
nowski nie zwiedzili i nie przygotowali należycie terenu do zdjęć
architektonicznych i fotograficznych, choć to zrobić obiecywali.
[...] Skutkiem tej, na pozór drobnej nieprawidłowości, obecnie
sytuacja jest prawie pierwotna, jak na początku”.
73 AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 1IX1908,
tu szczegółowy wykaz 30 fotografii z ogólnej sumy 60 zdjęć autor-
stwa Zaborowskiego oraz wykaz fotografii pozyskanych od Strzy-
żowskiego.
74 Ibidem.
75 AUJ, sygn. 98/7, listy Zaborowskiego do Sokołowskiego z 22 X1908
i 8 IV1909.
wziąć udział w konkursie ogłoszonym przez Polskie To-
warzystwo Miłośników Fotografii, poświęconym kościo-
łom Warszawy i przy tej okazji, ze wsparciem finansowym
Akademii Umiejętności, może wykonać co najmniej 50
zdjęć „specjalnych”, przydatnych do badań nad sztuką sto-
licy 76. Nie wiadomo, czy wsparcie to otrzymał; pewne jest,
że na konkurs nadesłał 130 fotografii z dziesięciu kościo-
łów warszawskich (w tym 25 z katedry), za które otrzymał
główną nagrodę („złoty żeton”) 77. Dwie odbitki w zbio-
rach Fototeki IHS UJ, przedstawiające tzw. krucyfiks Ba-
ryczkowski oraz chorągiew z kościoła Dominikanów, są
najprawdopodobniej plonem tej akcji [il. 9] 78.
Dobrze udokumentowane są natomiast kolejne kam-
panie roku 1909, w które, po długiej przerwie, ponownie
zaangażował się Adolf Szyszko-Bohusz. W czerwcu tego
roku świeżo upieczony absolwent Akademii peters-
burskiej, wyróżniony nagrodą „Grand Prix de Rome” 79,
76 AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 8IV1909.
Zaborowski planował rozpoczęcie fotografowania 20 kwietnia,
termin zgłaszania prac upływał zaś 1 czerwca. Warunki konkur-
su ogłoszono w listopadzie 1908 r., zob. Konkurs Polskiego Towa-
rzystwa Miłośników Fotografii, „Fotograf Warszawski”, 1908, nr 11,
s. 169-170. Był on częścią szerzej zakrojonej akcji fotografowania
Warszawy, którą zainicjowało Towarzystwo w poprzednim roku,
zob. K. Puchała-Rojek, „Fotograficzna gorączka”. Aspekty doku-
mentowania zabytków w pierwszych latach działalności TONZP,
[w:] Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół
Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikow-
ska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 231.
77 Wyniki konkursów z d. 1 czerwca r. b„ „Fotograf Warszawski”,
1909, nr 5, s. 71-73. Wypada dodać, że oprócz Zaborowskiego
prace na konkurs nadesłał tylko jeden fotograf, Zdzisław Marcin-
kowski, który również został nagrodzony „złotym żetonem”.
78 Są one pod względem techniki, formatu i rodzaju papieru bardzo
zbliżone do pozytywów Zaborowskiego. W Inwentarzu Gabinetu
figurują pod poz. 7453 i 7561, jako dar Komisji Historii Sztuki z 1925
r., co jest dodatkowym argumentem za przyjęciem jego autorstwa.
Wraz z nimi do Gabinetu trafiły także zaginione dziś odbitki przed-
stawiające „Pomnik Ossolińskiej z r. 1607 w koś. podominikańskim
w Warszawie” (poz. 7455) i „Pomnik Strelitzy z piaskowca i metalu.
Warszawa - Katedra” (poz. 7454), najpewniej tego samego fotogra-
fa. Wspomniany nagrobek kanonika Stanisława Strelicy (zm. 1532;
zob. Katalogzabytków sztuki w Polsce, Seria nowa, 1.11: Miasto War-
szawa, cz. 1: Stare Miasto, red. J.Z. Łoziński, A. Rottermund, War-
szawa 1993, s. 199, il. 425) został zresztą dokładnie zbadany przez
Zaborowskiego, który w liście z 10 V 1909 przesłał jego opis So-
kołowskiemu, zob. ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30. Ten ostatni
prawdopodobnie zamierzał publikować dzieło w nieukończonym
studium o nagrobkach w Polsce - wśród pozostawionych przez
niego materiałów znajduje się kilka reprodukcji (w technice auto-
typii) fotografii ukazującej płytę nagrobną Strelicy, ibidem, sygn.
PAU WI-134I. O tym, że Zaborowski nadesłał Sokołowskiemu od-
bitki ze zdjęć wykonanych w Warszawie, świadczy list fotografa do
uczonego z 16 IV1910, zob. przyp. 97.
79 Wspomina o tym Zaborowski w liście do Sokołowskiego z 14 VI
1909 (AUJ, sygn. 98/7).
9. Warszawa, kościół Dominikanów, chorągiew. Fot. S. Zaborowski,
1909. Fototeka IHS UJ
fotografii, przede wszystkim kolegiaty i zabudowań miasta
(w tym io widoków z wieży ratuszowej), a także pozyskać
(w zamian za własne) 36 odbitek od miejscowego foto-
grafa Jana Strzyżowskiego 73. Jeśli chodzi o architektów, to
zdołali oni pomierzyć kolegiatę wraz z dzwonnicą, ratusz
i trzy kamienice przy rynku 74.
Jesienią (przed 22 października 1908 r.) Zaborowski
najprawdopodobniej z własnej inicjatywy udał się „w ce-
lach rekonesansu” na wycieczkę rowerową po powiecie
łowickim i zrobił tam około 50 fotografii „plejady kościo-
łów wiślano-bałtyckich” - w Bratoszewicach, Chruślinie,
Bielawach, Orłowie i Sobocie 75.
Informacje o planach kolejnych akcji dokumenta-
cyjnych pochodzą dopiero z kwietnia 1909 r. Wówczas
Zaborowski poinformował Sokołowskiego, że zamierza
tyczne fotografowanie, a nawet niemożliwem”; list z 8 IV 1909:
„z powodu samowolnej z inicjatywy p. Trojanowskiego powstałej
zmiany zakreślonego programu działań, panowie Krauze i Troja-
nowski nie zwiedzili i nie przygotowali należycie terenu do zdjęć
architektonicznych i fotograficznych, choć to zrobić obiecywali.
[...] Skutkiem tej, na pozór drobnej nieprawidłowości, obecnie
sytuacja jest prawie pierwotna, jak na początku”.
73 AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 1IX1908,
tu szczegółowy wykaz 30 fotografii z ogólnej sumy 60 zdjęć autor-
stwa Zaborowskiego oraz wykaz fotografii pozyskanych od Strzy-
żowskiego.
74 Ibidem.
75 AUJ, sygn. 98/7, listy Zaborowskiego do Sokołowskiego z 22 X1908
i 8 IV1909.
wziąć udział w konkursie ogłoszonym przez Polskie To-
warzystwo Miłośników Fotografii, poświęconym kościo-
łom Warszawy i przy tej okazji, ze wsparciem finansowym
Akademii Umiejętności, może wykonać co najmniej 50
zdjęć „specjalnych”, przydatnych do badań nad sztuką sto-
licy 76. Nie wiadomo, czy wsparcie to otrzymał; pewne jest,
że na konkurs nadesłał 130 fotografii z dziesięciu kościo-
łów warszawskich (w tym 25 z katedry), za które otrzymał
główną nagrodę („złoty żeton”) 77. Dwie odbitki w zbio-
rach Fototeki IHS UJ, przedstawiające tzw. krucyfiks Ba-
ryczkowski oraz chorągiew z kościoła Dominikanów, są
najprawdopodobniej plonem tej akcji [il. 9] 78.
Dobrze udokumentowane są natomiast kolejne kam-
panie roku 1909, w które, po długiej przerwie, ponownie
zaangażował się Adolf Szyszko-Bohusz. W czerwcu tego
roku świeżo upieczony absolwent Akademii peters-
burskiej, wyróżniony nagrodą „Grand Prix de Rome” 79,
76 AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 8IV1909.
Zaborowski planował rozpoczęcie fotografowania 20 kwietnia,
termin zgłaszania prac upływał zaś 1 czerwca. Warunki konkur-
su ogłoszono w listopadzie 1908 r., zob. Konkurs Polskiego Towa-
rzystwa Miłośników Fotografii, „Fotograf Warszawski”, 1908, nr 11,
s. 169-170. Był on częścią szerzej zakrojonej akcji fotografowania
Warszawy, którą zainicjowało Towarzystwo w poprzednim roku,
zob. K. Puchała-Rojek, „Fotograficzna gorączka”. Aspekty doku-
mentowania zabytków w pierwszych latach działalności TONZP,
[w:] Polskie dziedzictwo kulturowe u progu niepodległości. Wokół
Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, red. E. Manikow-
ska, P. Jamski, Warszawa 2010, s. 231.
77 Wyniki konkursów z d. 1 czerwca r. b„ „Fotograf Warszawski”,
1909, nr 5, s. 71-73. Wypada dodać, że oprócz Zaborowskiego
prace na konkurs nadesłał tylko jeden fotograf, Zdzisław Marcin-
kowski, który również został nagrodzony „złotym żetonem”.
78 Są one pod względem techniki, formatu i rodzaju papieru bardzo
zbliżone do pozytywów Zaborowskiego. W Inwentarzu Gabinetu
figurują pod poz. 7453 i 7561, jako dar Komisji Historii Sztuki z 1925
r., co jest dodatkowym argumentem za przyjęciem jego autorstwa.
Wraz z nimi do Gabinetu trafiły także zaginione dziś odbitki przed-
stawiające „Pomnik Ossolińskiej z r. 1607 w koś. podominikańskim
w Warszawie” (poz. 7455) i „Pomnik Strelitzy z piaskowca i metalu.
Warszawa - Katedra” (poz. 7454), najpewniej tego samego fotogra-
fa. Wspomniany nagrobek kanonika Stanisława Strelicy (zm. 1532;
zob. Katalogzabytków sztuki w Polsce, Seria nowa, 1.11: Miasto War-
szawa, cz. 1: Stare Miasto, red. J.Z. Łoziński, A. Rottermund, War-
szawa 1993, s. 199, il. 425) został zresztą dokładnie zbadany przez
Zaborowskiego, który w liście z 10 V 1909 przesłał jego opis So-
kołowskiemu, zob. ANPANiPAU, sygn. PAU W I-30. Ten ostatni
prawdopodobnie zamierzał publikować dzieło w nieukończonym
studium o nagrobkach w Polsce - wśród pozostawionych przez
niego materiałów znajduje się kilka reprodukcji (w technice auto-
typii) fotografii ukazującej płytę nagrobną Strelicy, ibidem, sygn.
PAU WI-134I. O tym, że Zaborowski nadesłał Sokołowskiemu od-
bitki ze zdjęć wykonanych w Warszawie, świadczy list fotografa do
uczonego z 16 IV1910, zob. przyp. 97.
79 Wspomina o tym Zaborowski w liście do Sokołowskiego z 14 VI
1909 (AUJ, sygn. 98/7).