DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Walanus, Wojciech: Z dziejów fotograficznej dokumentacji polskiego dziedzictwa kulturowego: Kampanie inwentaryzacyjne Adolfa Szyszko-Bohusza i Stefana Zaborowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0075
75
przyczyniła się także tajemnicza sprawa „zaaresztowania”
lub zaginięcia należącego do Akademii aparatu fotograficz-
nego, którym posługiwał się Zaborowski 107. Udało mu się
go wprawdzie odzyskać 108, jednak wobec niepowodzenia
w staraniach o stałą posadę 109 fotograf zaczął się stopnio-
czasach przybrały nasze prace, i wątpię, aby wobec tymczasowo-
ści roli, jaką dotąd się moja zaznaczała w Komisyi, można było
mnie zadowolnić utworzeniem rekompensaty za trudy, które,
z natury rzeczy, nigdy nie były, jak nie byłyby i odtąd, wynagra-
dzane dostatecznie, i że z uwagi na demoralizujące znaczenie, ja-
kie taka rekompensata miałaby dla innych, przypuścić ją mogę
tylko jako krótki stan przejściowy ku wyraźnie zapewnionemu
urzeczywistnieniu przedłożonego projektu utworzenia pracowni
fotograficznej Akademii. [...]. Mimo całego uproszczenia czyn-
ności i zredukowania kosztów do minimum od chwili większej
ekspansyi naszej i mojej pracy wydołać nie mogę w dotychczaso-
wych warunkach: szczupłość lokalu, utrudnień przy wykonaniu
niektórych prac na prowincyi dość głuchej, które nawet i wobec
pomyślniejszych moich własnych warunków finansowych nie da-
łyby się usunąć dla braku pewności: jak długo jeszcze Akademia
z mej pomocy będzie korzystać?”.
107Według relacji Zaborowskiego, w końcu listopada 1909 r. został
on w Warszawie aresztowany pod zarzutem „szpiegostwa wojen-
nego” i po miesięcznym pobycie w więzieniu zwolniony za kau-
cją, jednak aparat wraz z akcesoriami został zatrzymany do osta-
tecznego wyjaśnienia sprawy, zob. AUJ, sygn. 98/6, list Szyszko-
-Bohusza do Sokołowskiego z 6 11910; sygn. 98/7, list Zaborow-
skiego do Sokołowskiego z 11 I 1910. Sekretariat Akademii nie-
zwłocznie powiadomił o zaistniałej sytuacji jej warszawskiego
reprezentanta prawnego, mecenasa Antoniego Osuchowskiego,
natomiast Zaborowski powierzył sprawę odzyskania aparatu nie-
jakiemu Kazimierzowi Czerwińskiemu z Warszawy (ANPANi-
PAU, sygn. PAU KSG 41-100/1910, nr 74/10; AUJ, sygn. 98/7, list
Zaborowskiego do Sokołowskiego z 27 11910). Czerwiński w li-
ście do Osuchowskiego z 7 II1910 (AUJ, sygn. 98/1) przedstawił
nieco inną wersję wydarzeń: „ [Zaborowski] idąc z dworca kolei
W[arszawsko] Wiedeńskiej w stronę Królewskiej ulicą Marszał-
kowską, nagle zasłabł, stracił przytomność i przez policyę wzię-
ty został do cyrkułu VII [... ] z tąd odwieziony został do szpita-
la św. Rocha gdzie przebył cały miesiąc. Będąc nieprzytomnym
nie zdaje sobie zupełnie sprawy co się stało z wyżej wymieniony-
mi przedmiotami [tj. ze sprzętem fotograficznym - W.W.], czy je
zgubił czy też mu je ukradziono”. Sokołowski ujął to następująco:
„nikt go nie aresztował i nikt nie wypuszczał za kaucyą, ale miał
delirium, stracił zupełnie na ulicy przytomność, leżał czas dłuższy
i okradziono go, kradnąc także aparat, którego w ten sposób już
nie odzyskamy” (AUJ, sygn. 98/1, list Sokołowskiego do Szyszko-
-Bohusza z 11II1910).
108 Ku wielkiemu zaskoczeniu Sokołowskiego, zob. AUJ, sygn. 98/7,
list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 15 II1910; sygn. 98/1, list
Sokołowskiego do Szyszko-Bohusza z 16 II1910: „otrzymuję dziś
kartę od Zaborowskiego, że się aparat znalazł. Przyznaję też, że
tego doprawdy trudno mi zrozumieć”.
109 Za radą Sokołowskiego (zob. przyp. 106) Zaborowski przygotował
projekt utworzenia pracowni fotograficznej i przesłał go prawdo-
podobnie do Zarządu Akademii. Projekt miał być dyskutowany
14. Krupe, ruiny zamku. Fot. S. Zaborowski, 1910. Fototeka IHS UJ
wo wycofywać z prac Komisji. Rozliczywszy się z zale-
głych zobowiązań 110, wziął jeszcze udział tylko w dwóch
akcjach inwentaryzatorskich. W drugiej połowie lipca
1910 r. udał się wraz z Szyszko-Bohuszem do Krupego [il.
14], Dąbrowicy i Janowca, by dokumentować tamtejsze
zamki, a w drodze powrotnej wykonał uzupełniające zdję-
cia w Kraśniku * * 111. Z kolei na przełomie sierpnia i września
Zaborowski (wraz z Szyszko-Bohuszem, Świerzem-Zale-
skim i Zygmuntem Rokowskim) uczestniczył w II etapie
na walnym zebraniu Akademii, nie wiadomo jednak, czy do tego
doszło. Zob. AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskie-
go z 6 IV 1910; sygn. 98/1, list Sokołowskiego do Szyszko-Bohu-
sza z 6 V 1910 (tu wzmianka, że Zaborowski „czeka na rezultat
swego podania”). W dziennikach podawczych, korespondencji
Sekratarza Generalnego i protokołach walnych posiedzeń Akade-
mii (ANPANiPAU) nie udało się odnaleźć żadnych dokumentów
w tej sprawie.
110 AUJ, sygn. 98/7, listy Zaborowskiego do Sokołowskiego z 271,3II,
6 IV, 16 IV 1910, w których mowa o wykonywaniu i przesyłaniu
kolejnych partii odbitek, przede wszystkim z kampanii odbytych
w roku 1909.
111 Środki finansowe na tę wyprawę zapewnił Sokołowski już w czerw-
cu, zob. AUJ, sygn. 98/1, list do Szyszko-Bohusza z 12 VI 1910;
ANPANiPAU, sygn. PAU W I-24, s. 295. Wycieczka rozpoczęła
się 19, a zakończyła po 23 lipca; jej plonem było ponad 20 foto-
grafii; AUJ, sygn. 98/6, listy Szyszko-Bohusza do Sokołowskiego
z 19 i 23 VII1910.
przyczyniła się także tajemnicza sprawa „zaaresztowania”
lub zaginięcia należącego do Akademii aparatu fotograficz-
nego, którym posługiwał się Zaborowski 107. Udało mu się
go wprawdzie odzyskać 108, jednak wobec niepowodzenia
w staraniach o stałą posadę 109 fotograf zaczął się stopnio-
czasach przybrały nasze prace, i wątpię, aby wobec tymczasowo-
ści roli, jaką dotąd się moja zaznaczała w Komisyi, można było
mnie zadowolnić utworzeniem rekompensaty za trudy, które,
z natury rzeczy, nigdy nie były, jak nie byłyby i odtąd, wynagra-
dzane dostatecznie, i że z uwagi na demoralizujące znaczenie, ja-
kie taka rekompensata miałaby dla innych, przypuścić ją mogę
tylko jako krótki stan przejściowy ku wyraźnie zapewnionemu
urzeczywistnieniu przedłożonego projektu utworzenia pracowni
fotograficznej Akademii. [...]. Mimo całego uproszczenia czyn-
ności i zredukowania kosztów do minimum od chwili większej
ekspansyi naszej i mojej pracy wydołać nie mogę w dotychczaso-
wych warunkach: szczupłość lokalu, utrudnień przy wykonaniu
niektórych prac na prowincyi dość głuchej, które nawet i wobec
pomyślniejszych moich własnych warunków finansowych nie da-
łyby się usunąć dla braku pewności: jak długo jeszcze Akademia
z mej pomocy będzie korzystać?”.
107Według relacji Zaborowskiego, w końcu listopada 1909 r. został
on w Warszawie aresztowany pod zarzutem „szpiegostwa wojen-
nego” i po miesięcznym pobycie w więzieniu zwolniony za kau-
cją, jednak aparat wraz z akcesoriami został zatrzymany do osta-
tecznego wyjaśnienia sprawy, zob. AUJ, sygn. 98/6, list Szyszko-
-Bohusza do Sokołowskiego z 6 11910; sygn. 98/7, list Zaborow-
skiego do Sokołowskiego z 11 I 1910. Sekretariat Akademii nie-
zwłocznie powiadomił o zaistniałej sytuacji jej warszawskiego
reprezentanta prawnego, mecenasa Antoniego Osuchowskiego,
natomiast Zaborowski powierzył sprawę odzyskania aparatu nie-
jakiemu Kazimierzowi Czerwińskiemu z Warszawy (ANPANi-
PAU, sygn. PAU KSG 41-100/1910, nr 74/10; AUJ, sygn. 98/7, list
Zaborowskiego do Sokołowskiego z 27 11910). Czerwiński w li-
ście do Osuchowskiego z 7 II1910 (AUJ, sygn. 98/1) przedstawił
nieco inną wersję wydarzeń: „ [Zaborowski] idąc z dworca kolei
W[arszawsko] Wiedeńskiej w stronę Królewskiej ulicą Marszał-
kowską, nagle zasłabł, stracił przytomność i przez policyę wzię-
ty został do cyrkułu VII [... ] z tąd odwieziony został do szpita-
la św. Rocha gdzie przebył cały miesiąc. Będąc nieprzytomnym
nie zdaje sobie zupełnie sprawy co się stało z wyżej wymieniony-
mi przedmiotami [tj. ze sprzętem fotograficznym - W.W.], czy je
zgubił czy też mu je ukradziono”. Sokołowski ujął to następująco:
„nikt go nie aresztował i nikt nie wypuszczał za kaucyą, ale miał
delirium, stracił zupełnie na ulicy przytomność, leżał czas dłuższy
i okradziono go, kradnąc także aparat, którego w ten sposób już
nie odzyskamy” (AUJ, sygn. 98/1, list Sokołowskiego do Szyszko-
-Bohusza z 11II1910).
108 Ku wielkiemu zaskoczeniu Sokołowskiego, zob. AUJ, sygn. 98/7,
list Zaborowskiego do Sokołowskiego z 15 II1910; sygn. 98/1, list
Sokołowskiego do Szyszko-Bohusza z 16 II1910: „otrzymuję dziś
kartę od Zaborowskiego, że się aparat znalazł. Przyznaję też, że
tego doprawdy trudno mi zrozumieć”.
109 Za radą Sokołowskiego (zob. przyp. 106) Zaborowski przygotował
projekt utworzenia pracowni fotograficznej i przesłał go prawdo-
podobnie do Zarządu Akademii. Projekt miał być dyskutowany
14. Krupe, ruiny zamku. Fot. S. Zaborowski, 1910. Fototeka IHS UJ
wo wycofywać z prac Komisji. Rozliczywszy się z zale-
głych zobowiązań 110, wziął jeszcze udział tylko w dwóch
akcjach inwentaryzatorskich. W drugiej połowie lipca
1910 r. udał się wraz z Szyszko-Bohuszem do Krupego [il.
14], Dąbrowicy i Janowca, by dokumentować tamtejsze
zamki, a w drodze powrotnej wykonał uzupełniające zdję-
cia w Kraśniku * * 111. Z kolei na przełomie sierpnia i września
Zaborowski (wraz z Szyszko-Bohuszem, Świerzem-Zale-
skim i Zygmuntem Rokowskim) uczestniczył w II etapie
na walnym zebraniu Akademii, nie wiadomo jednak, czy do tego
doszło. Zob. AUJ, sygn. 98/7, list Zaborowskiego do Sokołowskie-
go z 6 IV 1910; sygn. 98/1, list Sokołowskiego do Szyszko-Bohu-
sza z 6 V 1910 (tu wzmianka, że Zaborowski „czeka na rezultat
swego podania”). W dziennikach podawczych, korespondencji
Sekratarza Generalnego i protokołach walnych posiedzeń Akade-
mii (ANPANiPAU) nie udało się odnaleźć żadnych dokumentów
w tej sprawie.
110 AUJ, sygn. 98/7, listy Zaborowskiego do Sokołowskiego z 271,3II,
6 IV, 16 IV 1910, w których mowa o wykonywaniu i przesyłaniu
kolejnych partii odbitek, przede wszystkim z kampanii odbytych
w roku 1909.
111 Środki finansowe na tę wyprawę zapewnił Sokołowski już w czerw-
cu, zob. AUJ, sygn. 98/1, list do Szyszko-Bohusza z 12 VI 1910;
ANPANiPAU, sygn. PAU W I-24, s. 295. Wycieczka rozpoczęła
się 19, a zakończyła po 23 lipca; jej plonem było ponad 20 foto-
grafii; AUJ, sygn. 98/6, listy Szyszko-Bohusza do Sokołowskiego
z 19 i 23 VII1910.