DOI Heft:
Nekrologi
DOI Heft:Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Kronika Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności za rok 2015
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0138
138
19 II mgr Joanna Utzig, Witraże w katedrze we Wloclaw-
ku w kontekście „unifikacji” stylowej malarstwa południo-
woniemieckiego 1. polowyXIV wieku
Tekst opublikowany jako:
Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu
malarstwa południowoniemieckiego 1. połowy XIV wieku,
„Folia Historiae Artium”, 13, 2015, s. 5-33.
12 III dr Barbara Hryszko, Miłostki bogów w serii rysun-
ków Aleksandra Ubeleskiego - ikonografia, geneza formy
i datowanie
W kwietniu zebranie naukowe nie odbyło się ze względu
na śmierć i uroczystości pogrzebowe prof. Jerzego Ga-
domskiego, wieloletniego przewodniczącego Komisji.
Przed laty w zbiorach Gilberta Paignona Dijonvala
(1708-1792) znajdowała się seria trzech rysunków Alek-
sandra Ubeleskiego wykonanych sangwiną na papierze
0 wymiarach 5 cali wysokości na 8 cali szerokości. Au-
tor podejmował na nich mitologiczną tematykę miłosną:
romans Diany i Endymiona (obecnie Freiburg, kolekcja
prywatna) oraz Bachusa i Ariadny (rysunek nieodnalezio-
ny). Natomiast temat trzeciego rysunku, opisanego jako
Apollo całujący dłoń pasterki (Paryż, kolekcja prywatna),
pozostawał dotąd dość enigmatyczny.
Dzięki odszukaniu ryciny Franęoisa Chauveau (1613-
-1676), zamieszczonej w poemacie Metamorphoses
d’Ovide en rondeaux (1676) pióra Isaaca de Benseradea,
temat rysunku został zidentyfikowany z Owidiuszowym
wątkiem romansu Apolla i Issy. Ten nowy w ikonografii
temat stał się popularny w 1697 r. Wówczas to pojawił się
w wierszowanym przektadzie dzieła Owidiusza, dokona-
nym przez Thomasa Corneillea (1625-1709). Co więcej,
w tym samym roku na dworze Ludwika XIV została pię-
ciokrotnie wystawiona opera Issa, skomponowana przez
Andrea Cardinala Destouchesa (1672-1749), do której
słowa napisał Antoine Houdar de La Motte (1672-1731).
Ogromny sukces tej sielanki heroicznej, która zyskała
pochwałę z ust samego Króla Słońce, sprawił, że rzadki
dotąd temat stał się modny. Fakt ten jest jedną z przesła-
nek do wysunięcia tezy, iż seria rysunków Ubeleskiego
powstała w okresie popularności opery, tj. w 1697 r. lub
niedługo później. Dzięki znajomości libretta, które roz-
wija mit o miłosnej przygodzie Apolla i Issy, możemy
również ostatecznie wyjaśnić treść rysunku Ubeleskiego.
Ustalenia te okazały się z kolei pomocne w osiągnięciu
zasadniczego celu referatu, czyli wyjaśnieniu ideowej wy-
mowy całej serii rysunków. Analizując ich tematykę, mo-
żemy orzec, iż cykl wiąże się zarówno z porami dnia, jak
1 z ciałami niebieskimi: Słońcem, Księżycem i gwiazdozbio-
rem Corona Borealis. Ten planetarny kontekst cyklu dobrze
koresponduje ze wspólnym przesłaniem scen, tj. uniwer-
salnością miłości i triumfem Amora, łączącego przeciwne
natury mitologicznych bohaterów: ludzką i boską.
W wystąpieniu wskazano i omówiono także wzory for-
malne, które mogły zainspirować autora rysunków.
14 V prof. dr hab. Wojciech Bałus, Diaphanum. O malar-
stwie witrażowym ze stanowiska nauki 0 obrazie
Każde dzieło sztuki jest formą zbudowaną z określonych
mediów. W witrażu są to: światło, drewniane (czasem ka-
mienne) i metalowe elementy konstrukcyjne (obramienia
kwater i wiatrownice), barwne szkło (czasem warstwowe)
wraz z malowanymi po obu jego stronach konturą frag-
mentami oraz ołowianymi szprosami, łączące razem od-
powiednio przycięte szyby. Istotą medium jest luźne sprzę-
żenie i łatwa rozdzielność elementów. Natomiast tworząc
dzieło, artysta niszczy czystą potencjalność materiałów,
osiągając jednocześnie zamkniętą całość: stałe sprzężenie
elementów. Witraż jest jednak szczególnym przypadkiem
dzieła sztuki: z jednej strony poszczególne elementy, choć
zestawione w całość, zachowują pewną swoistą samodziel-
ność, bo np. kwatery okienne da się wyjąć z całego ensem-
ble. Z drugiej strony, witraż jest oknem, które ma trwać,
szczególnym przypadkiem ściany o właściwościach prze-
puszczania światła. Witraż bardziej niż inne gatunki sztu-
ki zachowuje i prezentuje więc grę medium i formy: jest
trwałą kompozycją artystyczną, spełniającą jednocześnie
funkcję wytrzymałej na wiatr, deszcz i śnieg przegrody po-
między wnętrzem budowli a światem zewnętrznym, przy
zachowaniu pewnej autonomiczności kwater i wymienno-
ści tafli szklanych.
Do malarstwa witrażowego bardzo dobrze pasuje kate-
goria „pięknego pozoru”, wprowadzona do estetyki przez
Friedricha Schillera. Zawiera bezpośrednie odniesienie
do claritas, czyli szczególnej odmiany blasku - aury, pro-
mieniowania świetlistością. Kolorowe okna napełniają się
światłem (fulgor). Wraz ze światłem inne składniki formal-
ne witrażu zaczynają ożywać, zamieniając nagą egzystencję
artefaktu technicznego ze szkła, ołowiu i żelaza w pełną ła-
ski „aurę”, wjasność, blask (claritas), czyli w „piękny pozór”.
Za to jednak, że taka przemiana jest w ogóle do pomyśle-
nia, odpowiada sama możliwość wypełniania się światłem,
tkwiąca potencjalnie w kolorowych szybach. To ona jest
źródłem niezwykłości witrażu, miejscem i środowiskiem,
w którym wydarza się barwne światło. Choć więc z per-
spektywy dzisiejszej fizyki nie ma potrzeby odwoływania
się do przezroczystości przy wyjaśnianiu zjawiska światła,
to jednak dla witrażu diaphanum musi pozostać wyrazem
jego ywpci, a więc podłożem, paradoksalnie pozbawionym
„głębszego podłoża” jako ściany, płótna czy kartki papieru;
podłożem, które w sensie technicznym „dźwiga się samo”
jako konstrukcja okna z jego futrynami, wiatrownicami
i siecią ołowianych szprosów; wreszcie podłożem, które
zdolne jest otworzyć się na znajdujący się za nim „brak
podłoża”, skąd nadchodzi lumen.
Tekst opublikowanyjako:
„Diaphanum”. Bildwissenschaftliche Uberlegungen zur
Glasmalerei, [w:] Licht(t)raume. Festschrift fur Brigitte
Kurmann-Schwarz zum 65. Geburtstag, red. K. Georgi,
B. von Orelli-Messerli, E. Scheinwiller-Lorber, A. Schiff-
hauer, Petersberg 2016, s. 10-17
19 II mgr Joanna Utzig, Witraże w katedrze we Wloclaw-
ku w kontekście „unifikacji” stylowej malarstwa południo-
woniemieckiego 1. polowyXIV wieku
Tekst opublikowany jako:
Witraże w katedrze we Włocławku w kontekście stylu
malarstwa południowoniemieckiego 1. połowy XIV wieku,
„Folia Historiae Artium”, 13, 2015, s. 5-33.
12 III dr Barbara Hryszko, Miłostki bogów w serii rysun-
ków Aleksandra Ubeleskiego - ikonografia, geneza formy
i datowanie
W kwietniu zebranie naukowe nie odbyło się ze względu
na śmierć i uroczystości pogrzebowe prof. Jerzego Ga-
domskiego, wieloletniego przewodniczącego Komisji.
Przed laty w zbiorach Gilberta Paignona Dijonvala
(1708-1792) znajdowała się seria trzech rysunków Alek-
sandra Ubeleskiego wykonanych sangwiną na papierze
0 wymiarach 5 cali wysokości na 8 cali szerokości. Au-
tor podejmował na nich mitologiczną tematykę miłosną:
romans Diany i Endymiona (obecnie Freiburg, kolekcja
prywatna) oraz Bachusa i Ariadny (rysunek nieodnalezio-
ny). Natomiast temat trzeciego rysunku, opisanego jako
Apollo całujący dłoń pasterki (Paryż, kolekcja prywatna),
pozostawał dotąd dość enigmatyczny.
Dzięki odszukaniu ryciny Franęoisa Chauveau (1613-
-1676), zamieszczonej w poemacie Metamorphoses
d’Ovide en rondeaux (1676) pióra Isaaca de Benseradea,
temat rysunku został zidentyfikowany z Owidiuszowym
wątkiem romansu Apolla i Issy. Ten nowy w ikonografii
temat stał się popularny w 1697 r. Wówczas to pojawił się
w wierszowanym przektadzie dzieła Owidiusza, dokona-
nym przez Thomasa Corneillea (1625-1709). Co więcej,
w tym samym roku na dworze Ludwika XIV została pię-
ciokrotnie wystawiona opera Issa, skomponowana przez
Andrea Cardinala Destouchesa (1672-1749), do której
słowa napisał Antoine Houdar de La Motte (1672-1731).
Ogromny sukces tej sielanki heroicznej, która zyskała
pochwałę z ust samego Króla Słońce, sprawił, że rzadki
dotąd temat stał się modny. Fakt ten jest jedną z przesła-
nek do wysunięcia tezy, iż seria rysunków Ubeleskiego
powstała w okresie popularności opery, tj. w 1697 r. lub
niedługo później. Dzięki znajomości libretta, które roz-
wija mit o miłosnej przygodzie Apolla i Issy, możemy
również ostatecznie wyjaśnić treść rysunku Ubeleskiego.
Ustalenia te okazały się z kolei pomocne w osiągnięciu
zasadniczego celu referatu, czyli wyjaśnieniu ideowej wy-
mowy całej serii rysunków. Analizując ich tematykę, mo-
żemy orzec, iż cykl wiąże się zarówno z porami dnia, jak
1 z ciałami niebieskimi: Słońcem, Księżycem i gwiazdozbio-
rem Corona Borealis. Ten planetarny kontekst cyklu dobrze
koresponduje ze wspólnym przesłaniem scen, tj. uniwer-
salnością miłości i triumfem Amora, łączącego przeciwne
natury mitologicznych bohaterów: ludzką i boską.
W wystąpieniu wskazano i omówiono także wzory for-
malne, które mogły zainspirować autora rysunków.
14 V prof. dr hab. Wojciech Bałus, Diaphanum. O malar-
stwie witrażowym ze stanowiska nauki 0 obrazie
Każde dzieło sztuki jest formą zbudowaną z określonych
mediów. W witrażu są to: światło, drewniane (czasem ka-
mienne) i metalowe elementy konstrukcyjne (obramienia
kwater i wiatrownice), barwne szkło (czasem warstwowe)
wraz z malowanymi po obu jego stronach konturą frag-
mentami oraz ołowianymi szprosami, łączące razem od-
powiednio przycięte szyby. Istotą medium jest luźne sprzę-
żenie i łatwa rozdzielność elementów. Natomiast tworząc
dzieło, artysta niszczy czystą potencjalność materiałów,
osiągając jednocześnie zamkniętą całość: stałe sprzężenie
elementów. Witraż jest jednak szczególnym przypadkiem
dzieła sztuki: z jednej strony poszczególne elementy, choć
zestawione w całość, zachowują pewną swoistą samodziel-
ność, bo np. kwatery okienne da się wyjąć z całego ensem-
ble. Z drugiej strony, witraż jest oknem, które ma trwać,
szczególnym przypadkiem ściany o właściwościach prze-
puszczania światła. Witraż bardziej niż inne gatunki sztu-
ki zachowuje i prezentuje więc grę medium i formy: jest
trwałą kompozycją artystyczną, spełniającą jednocześnie
funkcję wytrzymałej na wiatr, deszcz i śnieg przegrody po-
między wnętrzem budowli a światem zewnętrznym, przy
zachowaniu pewnej autonomiczności kwater i wymienno-
ści tafli szklanych.
Do malarstwa witrażowego bardzo dobrze pasuje kate-
goria „pięknego pozoru”, wprowadzona do estetyki przez
Friedricha Schillera. Zawiera bezpośrednie odniesienie
do claritas, czyli szczególnej odmiany blasku - aury, pro-
mieniowania świetlistością. Kolorowe okna napełniają się
światłem (fulgor). Wraz ze światłem inne składniki formal-
ne witrażu zaczynają ożywać, zamieniając nagą egzystencję
artefaktu technicznego ze szkła, ołowiu i żelaza w pełną ła-
ski „aurę”, wjasność, blask (claritas), czyli w „piękny pozór”.
Za to jednak, że taka przemiana jest w ogóle do pomyśle-
nia, odpowiada sama możliwość wypełniania się światłem,
tkwiąca potencjalnie w kolorowych szybach. To ona jest
źródłem niezwykłości witrażu, miejscem i środowiskiem,
w którym wydarza się barwne światło. Choć więc z per-
spektywy dzisiejszej fizyki nie ma potrzeby odwoływania
się do przezroczystości przy wyjaśnianiu zjawiska światła,
to jednak dla witrażu diaphanum musi pozostać wyrazem
jego ywpci, a więc podłożem, paradoksalnie pozbawionym
„głębszego podłoża” jako ściany, płótna czy kartki papieru;
podłożem, które w sensie technicznym „dźwiga się samo”
jako konstrukcja okna z jego futrynami, wiatrownicami
i siecią ołowianych szprosów; wreszcie podłożem, które
zdolne jest otworzyć się na znajdujący się za nim „brak
podłoża”, skąd nadchodzi lumen.
Tekst opublikowanyjako:
„Diaphanum”. Bildwissenschaftliche Uberlegungen zur
Glasmalerei, [w:] Licht(t)raume. Festschrift fur Brigitte
Kurmann-Schwarz zum 65. Geburtstag, red. K. Georgi,
B. von Orelli-Messerli, E. Scheinwiller-Lorber, A. Schiff-
hauer, Petersberg 2016, s. 10-17