DOI Artikel:
Kruk, Mirosław Piotr: Ikony z dawnej cerkwi pw. św. Demetriusza Męczennika w Czarnej koło Uścia Gorlickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.59426#0006
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 19: 2021 / PL ISSN 0071-6723
MIROSŁAW PIOTR KRUK
Uniwersytet Gdański / Muzeum Narodowe w Krakowie
NADIA WYWIÓRSKA
Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
IKONY Z DAWNEJ CERKWI
PW ŚW. DEMETRIUSZA MĘCZENNIKA
W CZARNEJ KOŁO UŚCIA GORLICKIEGO
Zespół ikon pochodzący z dawnej cerkwi pw. św. Deme-
triusza Męczennika w Czarnej w powiecie gorlickim pod
wieloma względami stanowi wyjątkową grupę dzieł. Miej-
sce nieistniejącej już świątyni, dla której były przeznaczo-
ne, zajmuje inna drewniana budowla, wzniesiona w 1764
roku, w 1947 roku przemianowana na kościół rzymskoka-
tolicki pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, pełniący
funkcję filii parafii Matki Boskiej Wniebowziętej w Bru-
narach Wyżnych (dawnej cerkwi pw. św. Michała Archa-
nioła) [il. 1]. W wizytacji z 1817 roku stwierdzono, że cer-
kiew filialna, podobnie jak patronacka, wzniesiona była
z drewna {tam parochialis quam filialis est lignea) i przy-
należało do niej 409 „dusz”; ogółem parafia liczyła 1384
wiernych1. W Słowniku Geograficznym Królestwa Pol-
skiego Czarna jest wzmiankowana jako wieś o górzystym
ukształtowaniu, należąca do powiatu grybowskiego, liczą-
ca niespełna 388 mieszkańców, głównie narodowości ru-
skiej2. O wcześniejszym wschodnim rycie odbywających
się tu liturgii przypomina wyposażenie, częściowo zacho-
wane we wnętrzu kościoła, m.in. nowożytny ikonostas
przechowywany w dawnym sanktuarium wraz ze stoją-
cym za nim ołtarzem (cs. prestol) oraz ikona Opłakiwania
Chrystusa z początku XVIII wieku w architektonicznym
obramieniu. Ściany i stropy poszczególnych pomieszczeń
1 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Zespół Archiwum Grecko-
katolickiego Biskupstwa w Przemyślu, mikr. PP-302, sygn. 304,
„Wizytacja kanonicza Dekanatu Muszyńskiego, okręgu sądeckie-
go z 1817 roku, parafia Brunary”.
2 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiań-
skich, t. 1, red. E Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, War-
szawa 1880, s. 737.
pokrywa dziewiętnastowieczna polichromia o motywach
figuralnych i ornamentalnych, częściowo przemalowana
w latach trzydziestych XX wieku [il. 2].
Na północnej ścianie nawy świątyni znajdują się dwie
ikony - Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków3,
umieszczona w ołtarzu bocznym [il. 3-4] oraz Chrystus
Pantokrator w Chwale, wisząca obok4 [il. 5-6]. Druga
z wymienionych ikon publikowana jest po raz pierwszy -
po tym, jak zasłonięta na niespełna dwa stulecia olej-
nym przemalowaniem [il. 7], została odkryta w ramach
konserwatorskiej pracy dyplomowej, przeprowadzonej
w latach 2017-2019 na Wydziale Konserwacji i Restaura-
cji Dzieł Sztuki (dalej: WKiRDS) krakowskiej Akademii
3 Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków i śś. Joachima
i Anny, ikona, k. XVI - pocz. XVII w, ok. 108x92 cm, przecho-
wywana w obecnym kościele pw. Matki Boskiej Nieustającej Po-
mocy w Czarnej (d. cerkiew pw. św. Demetriusza Męczennika);
repr. w: V. Karmazin-Kakovskij, Mistectvo lemkivs’koj cerkvi,
Rim 1975, il. 276, 287; M.P. Kruk, „Concordia Veteris et Novi Te-
stamenti” w ikonie Hodegetrii w otoczeniu proroków w Czarnej
к. Uścia Gorlickiego, [w:] Szczelina światła. Ruskie malarstwo iko-
nowe, red. A. Gronek, Kraków 2009, s. 215-248, il. 8-12; J. Giem-
za, Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny, Rzeszów 2017, s. 242; repro-
dukcje online: Cyfrowe Archiwum Jerzego Tura i Barbary Ton-
dos, fot. W. Górski, 1969 (http://www.lem.fm/archiwa/obiekt.
php?search=Czarna&type=o&id=262 (dostęp: 24.04.2019). Foto-
grafia ikony z Czarnej na stronie: https://pl.wikipedia.org/wiki/
Hodegetria (dostęp: 24.04.2019).
4 Chrystus Pantokrator w Chwale, ikona, к. XVI - pocz. XVII w.,
108x89 cm, przechowywana w kościele pw. Matki Boskiej Nie-
ustającej Pomocy w Czarnej.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 19: 2021 / PL ISSN 0071-6723
MIROSŁAW PIOTR KRUK
Uniwersytet Gdański / Muzeum Narodowe w Krakowie
NADIA WYWIÓRSKA
Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie
IKONY Z DAWNEJ CERKWI
PW ŚW. DEMETRIUSZA MĘCZENNIKA
W CZARNEJ KOŁO UŚCIA GORLICKIEGO
Zespół ikon pochodzący z dawnej cerkwi pw. św. Deme-
triusza Męczennika w Czarnej w powiecie gorlickim pod
wieloma względami stanowi wyjątkową grupę dzieł. Miej-
sce nieistniejącej już świątyni, dla której były przeznaczo-
ne, zajmuje inna drewniana budowla, wzniesiona w 1764
roku, w 1947 roku przemianowana na kościół rzymskoka-
tolicki pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, pełniący
funkcję filii parafii Matki Boskiej Wniebowziętej w Bru-
narach Wyżnych (dawnej cerkwi pw. św. Michała Archa-
nioła) [il. 1]. W wizytacji z 1817 roku stwierdzono, że cer-
kiew filialna, podobnie jak patronacka, wzniesiona była
z drewna {tam parochialis quam filialis est lignea) i przy-
należało do niej 409 „dusz”; ogółem parafia liczyła 1384
wiernych1. W Słowniku Geograficznym Królestwa Pol-
skiego Czarna jest wzmiankowana jako wieś o górzystym
ukształtowaniu, należąca do powiatu grybowskiego, liczą-
ca niespełna 388 mieszkańców, głównie narodowości ru-
skiej2. O wcześniejszym wschodnim rycie odbywających
się tu liturgii przypomina wyposażenie, częściowo zacho-
wane we wnętrzu kościoła, m.in. nowożytny ikonostas
przechowywany w dawnym sanktuarium wraz ze stoją-
cym za nim ołtarzem (cs. prestol) oraz ikona Opłakiwania
Chrystusa z początku XVIII wieku w architektonicznym
obramieniu. Ściany i stropy poszczególnych pomieszczeń
1 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Zespół Archiwum Grecko-
katolickiego Biskupstwa w Przemyślu, mikr. PP-302, sygn. 304,
„Wizytacja kanonicza Dekanatu Muszyńskiego, okręgu sądeckie-
go z 1817 roku, parafia Brunary”.
2 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiań-
skich, t. 1, red. E Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, War-
szawa 1880, s. 737.
pokrywa dziewiętnastowieczna polichromia o motywach
figuralnych i ornamentalnych, częściowo przemalowana
w latach trzydziestych XX wieku [il. 2].
Na północnej ścianie nawy świątyni znajdują się dwie
ikony - Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków3,
umieszczona w ołtarzu bocznym [il. 3-4] oraz Chrystus
Pantokrator w Chwale, wisząca obok4 [il. 5-6]. Druga
z wymienionych ikon publikowana jest po raz pierwszy -
po tym, jak zasłonięta na niespełna dwa stulecia olej-
nym przemalowaniem [il. 7], została odkryta w ramach
konserwatorskiej pracy dyplomowej, przeprowadzonej
w latach 2017-2019 na Wydziale Konserwacji i Restaura-
cji Dzieł Sztuki (dalej: WKiRDS) krakowskiej Akademii
3 Matka Boska Hodegetria w otoczeniu proroków i śś. Joachima
i Anny, ikona, k. XVI - pocz. XVII w, ok. 108x92 cm, przecho-
wywana w obecnym kościele pw. Matki Boskiej Nieustającej Po-
mocy w Czarnej (d. cerkiew pw. św. Demetriusza Męczennika);
repr. w: V. Karmazin-Kakovskij, Mistectvo lemkivs’koj cerkvi,
Rim 1975, il. 276, 287; M.P. Kruk, „Concordia Veteris et Novi Te-
stamenti” w ikonie Hodegetrii w otoczeniu proroków w Czarnej
к. Uścia Gorlickiego, [w:] Szczelina światła. Ruskie malarstwo iko-
nowe, red. A. Gronek, Kraków 2009, s. 215-248, il. 8-12; J. Giem-
za, Cerkwie i ikony Łemkowszczyzny, Rzeszów 2017, s. 242; repro-
dukcje online: Cyfrowe Archiwum Jerzego Tura i Barbary Ton-
dos, fot. W. Górski, 1969 (http://www.lem.fm/archiwa/obiekt.
php?search=Czarna&type=o&id=262 (dostęp: 24.04.2019). Foto-
grafia ikony z Czarnej na stronie: https://pl.wikipedia.org/wiki/
Hodegetria (dostęp: 24.04.2019).
4 Chrystus Pantokrator w Chwale, ikona, к. XVI - pocz. XVII w.,
108x89 cm, przechowywana w kościele pw. Matki Boskiej Nie-
ustającej Pomocy w Czarnej.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).