DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.59426#0137
136
lecz traktowano jak tradycyjny zbiór exemplów, z którego,
zależnie od możliwości i potrzeb, można wyciągać dowolne
przykłady
12 XI prof, dr hab. Wojciech Bałus, Witraż a odkrycie baroku
na przełomie XIX i XX wieku
Tekst opublikowany jako:
Stained Glass and the Discovery of the Baroque in the Late Ni-
neteenth Century, „Zeitschrift für Kunstgeschichte”, 83,2020,
z. 4, s. 554-571
10 XII dr Mateusz Grzęda, Tryptyk króla Jana Olbrachta z ka-
plicy Bożego Ciała przy katedrze krakowskiej na Wawelu
Tematem wystąpienia było przedstawienie króla Jana Ol-
brachta, znajdujące się w szafie późnogotyckiego retabulum
pasyjnego pochodzącego z jego kaplicy grobowej w katedrze
na Wawelu (1501-1505). Sposób prezentacji przedwcześnie
zmarłego Jagiellona, ukazanego jako adoranta polecanego
przez św. Stanisława, we wspólnej przestrzeni ze świętymi
i w zbliżonej do nich skali, odpowiada formule ikonograficz-
nej występującej na ówczesnych epitafiach obrazowych (co
zostało już zauważone w literaturze) oraz nastawach ołtarzo-
wych o funkcji kommemoratywnej. Charakterystyczne dla
krakowskiej kompozycji jest też poczucie ambiwalencji, wy-
nikające z braku bezpośredniego kontaktu wzrokowego ado-
ranta ze świętymi postaciami (Jagiellon, choć klęczy przy sa-
mym krzyżu, nie nawiązuje kontaktu z Chrystusem, lecz ra-
czej zdaje się uczestniczyć w biblijnej scenie lub być jej świad-
kiem). Koresponduje ono z rozwiązaniem często spotyka-
nym w retabulach niderlandzkich, w których - jak dowodzi
Ingrid Falque - służyło ono częstokroć wykazaniu duchowej
doskonałości adoranta, prowadzącej do przekraczania granic
cielesnego poznania, lecz niekoniecznie do jego całkowitego
porzucania. Wprowadzenie tak zakomponowanego portretu
króla do nastawy w jego kaplicy grobowej znajdowało uza-
sadnienie w pobożności Jagiellonów - pod wieloma wzglę-
dami zbliżonej do duchowości rozwiniętej w późnośrednio-
wiecznych Niderlandach - oraz działaniach podejmowa-
nych na przełomie XV i XVI wieku przez rodzinę królewską
w celu wzmocnienie autorytetu władzy monarszej w Polsce.
Z jednej strony, wyobrażenie modlącego się na Golgocie Ol-
brachta mogło sugerować jego stan duchowej doskonałości
(wynikający z jego uświęconego statusu bożego pomazańca).
Z drugiej, ukazany w pozie modlitewnej pod krzyżem król
jawił się jako wzór do naśladowania dla osób uczestniczą-
cych w liturgii w kaplicy Bożego Ciała - wcielał tym samym
podtrzymywany w kręgu Jagiellonów model pobożności do-
lorystycznej, umocowanej w kulcie eucharystii. Głównym
motywem uzasadniającym wykorzystanie formuły portretu
dewocyjnego w krakowskim retabulum wydaje się jednak
pragnienie mocniejszego powiązania majestatu królewskie-
go ze św. Stanisławem, którego kult jako narodowego patro-
na zaczął być na początku XVI wieku intensywnie propago-
wany przez Jagiellonów. Wydarzeniem, które zainspirowało
twórców nastawy do pokazania Olbrachta jako adoranta po-
lecanego przez św. Stanisława, była wedle wszelkiego praw-
dopodobieństwa koronacja następcy Olbrachta na polskim
tronie, Aleksandra Jagiellończyka - pierwsza koronacja kró-
lewska, która odbyła się przy ołtarzu tego świętego i wyraź-
nie akcentowała rolę św. Stanisława jako patrona Królestwa
Polskiego.
lecz traktowano jak tradycyjny zbiór exemplów, z którego,
zależnie od możliwości i potrzeb, można wyciągać dowolne
przykłady
12 XI prof, dr hab. Wojciech Bałus, Witraż a odkrycie baroku
na przełomie XIX i XX wieku
Tekst opublikowany jako:
Stained Glass and the Discovery of the Baroque in the Late Ni-
neteenth Century, „Zeitschrift für Kunstgeschichte”, 83,2020,
z. 4, s. 554-571
10 XII dr Mateusz Grzęda, Tryptyk króla Jana Olbrachta z ka-
plicy Bożego Ciała przy katedrze krakowskiej na Wawelu
Tematem wystąpienia było przedstawienie króla Jana Ol-
brachta, znajdujące się w szafie późnogotyckiego retabulum
pasyjnego pochodzącego z jego kaplicy grobowej w katedrze
na Wawelu (1501-1505). Sposób prezentacji przedwcześnie
zmarłego Jagiellona, ukazanego jako adoranta polecanego
przez św. Stanisława, we wspólnej przestrzeni ze świętymi
i w zbliżonej do nich skali, odpowiada formule ikonograficz-
nej występującej na ówczesnych epitafiach obrazowych (co
zostało już zauważone w literaturze) oraz nastawach ołtarzo-
wych o funkcji kommemoratywnej. Charakterystyczne dla
krakowskiej kompozycji jest też poczucie ambiwalencji, wy-
nikające z braku bezpośredniego kontaktu wzrokowego ado-
ranta ze świętymi postaciami (Jagiellon, choć klęczy przy sa-
mym krzyżu, nie nawiązuje kontaktu z Chrystusem, lecz ra-
czej zdaje się uczestniczyć w biblijnej scenie lub być jej świad-
kiem). Koresponduje ono z rozwiązaniem często spotyka-
nym w retabulach niderlandzkich, w których - jak dowodzi
Ingrid Falque - służyło ono częstokroć wykazaniu duchowej
doskonałości adoranta, prowadzącej do przekraczania granic
cielesnego poznania, lecz niekoniecznie do jego całkowitego
porzucania. Wprowadzenie tak zakomponowanego portretu
króla do nastawy w jego kaplicy grobowej znajdowało uza-
sadnienie w pobożności Jagiellonów - pod wieloma wzglę-
dami zbliżonej do duchowości rozwiniętej w późnośrednio-
wiecznych Niderlandach - oraz działaniach podejmowa-
nych na przełomie XV i XVI wieku przez rodzinę królewską
w celu wzmocnienie autorytetu władzy monarszej w Polsce.
Z jednej strony, wyobrażenie modlącego się na Golgocie Ol-
brachta mogło sugerować jego stan duchowej doskonałości
(wynikający z jego uświęconego statusu bożego pomazańca).
Z drugiej, ukazany w pozie modlitewnej pod krzyżem król
jawił się jako wzór do naśladowania dla osób uczestniczą-
cych w liturgii w kaplicy Bożego Ciała - wcielał tym samym
podtrzymywany w kręgu Jagiellonów model pobożności do-
lorystycznej, umocowanej w kulcie eucharystii. Głównym
motywem uzasadniającym wykorzystanie formuły portretu
dewocyjnego w krakowskim retabulum wydaje się jednak
pragnienie mocniejszego powiązania majestatu królewskie-
go ze św. Stanisławem, którego kult jako narodowego patro-
na zaczął być na początku XVI wieku intensywnie propago-
wany przez Jagiellonów. Wydarzeniem, które zainspirowało
twórców nastawy do pokazania Olbrachta jako adoranta po-
lecanego przez św. Stanisława, była wedle wszelkiego praw-
dopodobieństwa koronacja następcy Olbrachta na polskim
tronie, Aleksandra Jagiellończyka - pierwsza koronacja kró-
lewska, która odbyła się przy ołtarzu tego świętego i wyraź-
nie akcentowała rolę św. Stanisława jako patrona Królestwa
Polskiego.