DOI Artikel:
Kunińska, Magdalena: [Rezension von: Matthew Rampley, Nora Veszprémi, Markhian Prokopovych, The museum age in Austria-Hungary. Art and empire in the long nineteenth century]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.59426#0101
100
kreślaniem konstytuowania tożsamości, zajęły inne - za-
kładające relacje horyzontalne, oparte na zazębieniach
lub transferze kulturowym, niekoniecznie przebiegają-
cym po linii centrum—peryferie4. Te drogi badawcze
trafniej opisuje kategoria cyrkulacji. Wobec tego również
dorobek krakowskiej Komisji powinien być analizowany
jako pozostający w spektrum Instytucji pojawiających się
w całym Imperium Habsburskim, wraz z jego bagażem
społeczno-politycznym, jednak z wykroczeniem poza
zamknięte narodowościowe narracje.
Dlaczego temat ten znalazł się na początku rozwa-
żań o książce mającej w tytule zarówno „wiek muzeów”,
jak i Imperium Habsburgów? Choć bowiem autorzy
tomu podkreślają niehierarchizowanie „dwóch historii
sztuki”5 - tej akademickiej, teoretycznej, i tej uprawianej
„w” oraz „poprzez” muzea (książka ukazała się jako druga
w kolejności po monografii Rampleya poświęconej kształ-
towi i zasięgowi dyscypliny akademickiej) - nie da się, co
oczywiste, w sposób kliniczny oddzielić tych, często połą-
czonych swoistymi „uniami personalnymi”, sfer. Nie jest
również możliwe, a wręcz nie powinno mieć miejsca, od-
dzielanie historii sztuki od społeczno-politycznego kon-
tekstu jej uprawiania, jak również czynienie z niej dzie-
wiczo niezaangażowanej w politykę lokalną i imperialną.
Co więcej, publikacja książki przypadła na czas, czy-
telnego również w polityce rządzącej przyznawaniem fi-
nansowania badań naukowych, zainteresowania Euro-
pą Środkowo-Wschodnią oraz prób przekroczenia dwu-
biegunowych analiz w typie centrum—peryferie, czy - co
aktualne w przypadku recenzowanej pozycji: stolica im-
perium-mniejsze ośrodki. W przypadku The Museum
Age in Austria-Hungary. Art and Empire in the Long Ni-
neteenth Century założeniom tomu nie groziło zamie-
szanie pojęciowe dotyczące szerokiego pojęcia Europy
4 O podejściach „zazębiających” i transnarodowych por. przede
wszystkim: M. Werner, B. Zimmermann, Vergleich, Transfer, Ver-
flechtung. Der Ansatz der Histoire croisée und die Herausforderung
des Transnationalen, „Geschichte und Gesellschaft”, 28,2002, nr 4,
s. 607-636; iidem, Beyond Comparison. Histoire Croisée and the
Challenge of Reflexivity, „History and Theory”, 45, 2006, s. 30-50.
Por. również M. Espagne, Sur le limites du comparatisme en his-
toire culturelle, „Genèses”, 17, 1994, nr 11, s. 112-121; G. Bieder-
mann, International, regional, lokal, „Kunsthistorisches Jahrbuch
Graz”, 24, 1990, s. 20-33; G. Dolff-Bonekämper, National-Re-
gional-Global? Alte und neue Modele gesellschaftlicher Erbekonst-
ruktionen, „Acta Historiae Artium“, 49, 2008, s. 235-241.
5 O dwóch historiach sztuki związanych z instytucjami uniwersyte-
tu i muzeum, często hierarchizowanymi, por. The Two Art Histo-
ries: The Museum and the University, red. C.W. Haxthausen, Wil-
liamstown 2002 (= Clark Studies in the Visual Arts); idem, Be-
yond ‘the Two Art Histories’, „Journal of Art Historiography”, 11,
2014. Problem poruszony był również podczas dyskusji tematycz-
nej w ramach serii seminariów „Périodisation in the History of
Art and its Conundrums”, realizowanych przez New Europe Col-
lege w Bukareszcie w ramach „Connecting Art Histories initia-
tive” Getty Foundation.
Środkowo-Wschodniej, w brawurowy sposób analizowa-
nego przez m.in. Larry ego Wolffa6. Zakres książki jest jas-
no zdefiniowany zasięgiem terytorialnym wielonarodo-
wej Monarchii Habsburgów, a chronologicznie zamknięty
datą 1918, wyznaczającą koniec owego „długiego XIX wie-
ku”, którego ostre przecięcie {rupture) jest obecnie podda-
wane analizie w finansowanym przez European Research
Council projekcie „Continuity/Rupture: Art and Archi-
tecture in Central Europe 1918-1939”7, realizowanym na
Uniwersytecie Masaryka w Brnie. W tym kontekście od-
rzucenia doczekały się również pisane z pozycji krytyki
modernistycznej oceny dorobku XIX wieku, nieprzystają-
ce, przez zastosowaną anachronicznie terminologię mo-
dernizacji, do sytuacji XIX wieku, co doskonale pokazują
właśnie analizy instytucji muzealnych.
„PATCHWORKOWE” IMPERIUM
I KONCEPTUALIZACJE RELACJI
NIEHIERARCHICZNYCH
Recenzowany tom zawiera sześć rozdziałów poprzedzo-
nych rozbudowanym wprowadzeniem autorstwa Matthew
Rampleya: Museums and Cultural Politics in the Habsburg
World (s. 1-16); wprowadzenie nie jest prostym zestawie-
niem tematyki rozdziałów, lecz w konsekwentny sposób
zaznacza pozycje metodologiczne oraz zakres analiz. Ram-
pleyjest również autorem zamykającego tom epilogu: Mo-
dernity and Regimes End. Kolejne rozdziały podzielone zo-
stały między współautorów: I. The Museological Landscape
of Austria-Hungary (Matthew Rampley, s. 17-50); II. The
Museum and the City: Art, Municipal Programs, and Urban
Agendas (Markian Prokopovych, s. 51-81); III. Visions in
Stone: Museums and Their Architecture (Matthew Rampley,
s. 82-113); IV. Curators, Conservators, Scholars: The Rise
of the Museum Professions (Nora Veszprémi, s. 114-141);
V. „Uniques” and Stories: Principles and Practices of Display
(Nóra Veszprémi, s. 142-179); VI. Museums and Their
Publics: Visitors, Societies, and the Press (Markian Proko-
povych, s. 180-212). Książka jest pierwszym stadium pró-
bującym wypełnić lukę i dysproporcję pomiędzy studia-
mi nad wybranymi zagadnieniami w Imperium Habsbur-
gów w porównaniu do osiągnięć francuskich, angielskich
i niemieckich. Jest też wprowadzeniem tych zagadnień dla
świata anglofońskiego8.
W tym miejscu wypada wskazać, czego w Museum
Age nie znajdziemy. Brak w nim monograficznie ujętych,
szczegółowych historii instytucji muzealnych w poszcze-
gólnych ośrodkach, jakimi są wymienione w notce na
6 Zob. L Wolff, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywiliza-
cji w dobie Oświecenia, tłum. T. Biedroń, Kraków 2020.
7 Współautor książki, Matthew Rampley, jest jego Principal Inve-
stigator, Nóra Veszprémi - Research Fellow.
8 Wszystkie przypisy odnoszące się do poszczególnych rozdziałów
recenzowanego tomu pozostawiam w wersji skróconej (Autor/
początek tytułu).
kreślaniem konstytuowania tożsamości, zajęły inne - za-
kładające relacje horyzontalne, oparte na zazębieniach
lub transferze kulturowym, niekoniecznie przebiegają-
cym po linii centrum—peryferie4. Te drogi badawcze
trafniej opisuje kategoria cyrkulacji. Wobec tego również
dorobek krakowskiej Komisji powinien być analizowany
jako pozostający w spektrum Instytucji pojawiających się
w całym Imperium Habsburskim, wraz z jego bagażem
społeczno-politycznym, jednak z wykroczeniem poza
zamknięte narodowościowe narracje.
Dlaczego temat ten znalazł się na początku rozwa-
żań o książce mającej w tytule zarówno „wiek muzeów”,
jak i Imperium Habsburgów? Choć bowiem autorzy
tomu podkreślają niehierarchizowanie „dwóch historii
sztuki”5 - tej akademickiej, teoretycznej, i tej uprawianej
„w” oraz „poprzez” muzea (książka ukazała się jako druga
w kolejności po monografii Rampleya poświęconej kształ-
towi i zasięgowi dyscypliny akademickiej) - nie da się, co
oczywiste, w sposób kliniczny oddzielić tych, często połą-
czonych swoistymi „uniami personalnymi”, sfer. Nie jest
również możliwe, a wręcz nie powinno mieć miejsca, od-
dzielanie historii sztuki od społeczno-politycznego kon-
tekstu jej uprawiania, jak również czynienie z niej dzie-
wiczo niezaangażowanej w politykę lokalną i imperialną.
Co więcej, publikacja książki przypadła na czas, czy-
telnego również w polityce rządzącej przyznawaniem fi-
nansowania badań naukowych, zainteresowania Euro-
pą Środkowo-Wschodnią oraz prób przekroczenia dwu-
biegunowych analiz w typie centrum—peryferie, czy - co
aktualne w przypadku recenzowanej pozycji: stolica im-
perium-mniejsze ośrodki. W przypadku The Museum
Age in Austria-Hungary. Art and Empire in the Long Ni-
neteenth Century założeniom tomu nie groziło zamie-
szanie pojęciowe dotyczące szerokiego pojęcia Europy
4 O podejściach „zazębiających” i transnarodowych por. przede
wszystkim: M. Werner, B. Zimmermann, Vergleich, Transfer, Ver-
flechtung. Der Ansatz der Histoire croisée und die Herausforderung
des Transnationalen, „Geschichte und Gesellschaft”, 28,2002, nr 4,
s. 607-636; iidem, Beyond Comparison. Histoire Croisée and the
Challenge of Reflexivity, „History and Theory”, 45, 2006, s. 30-50.
Por. również M. Espagne, Sur le limites du comparatisme en his-
toire culturelle, „Genèses”, 17, 1994, nr 11, s. 112-121; G. Bieder-
mann, International, regional, lokal, „Kunsthistorisches Jahrbuch
Graz”, 24, 1990, s. 20-33; G. Dolff-Bonekämper, National-Re-
gional-Global? Alte und neue Modele gesellschaftlicher Erbekonst-
ruktionen, „Acta Historiae Artium“, 49, 2008, s. 235-241.
5 O dwóch historiach sztuki związanych z instytucjami uniwersyte-
tu i muzeum, często hierarchizowanymi, por. The Two Art Histo-
ries: The Museum and the University, red. C.W. Haxthausen, Wil-
liamstown 2002 (= Clark Studies in the Visual Arts); idem, Be-
yond ‘the Two Art Histories’, „Journal of Art Historiography”, 11,
2014. Problem poruszony był również podczas dyskusji tematycz-
nej w ramach serii seminariów „Périodisation in the History of
Art and its Conundrums”, realizowanych przez New Europe Col-
lege w Bukareszcie w ramach „Connecting Art Histories initia-
tive” Getty Foundation.
Środkowo-Wschodniej, w brawurowy sposób analizowa-
nego przez m.in. Larry ego Wolffa6. Zakres książki jest jas-
no zdefiniowany zasięgiem terytorialnym wielonarodo-
wej Monarchii Habsburgów, a chronologicznie zamknięty
datą 1918, wyznaczającą koniec owego „długiego XIX wie-
ku”, którego ostre przecięcie {rupture) jest obecnie podda-
wane analizie w finansowanym przez European Research
Council projekcie „Continuity/Rupture: Art and Archi-
tecture in Central Europe 1918-1939”7, realizowanym na
Uniwersytecie Masaryka w Brnie. W tym kontekście od-
rzucenia doczekały się również pisane z pozycji krytyki
modernistycznej oceny dorobku XIX wieku, nieprzystają-
ce, przez zastosowaną anachronicznie terminologię mo-
dernizacji, do sytuacji XIX wieku, co doskonale pokazują
właśnie analizy instytucji muzealnych.
„PATCHWORKOWE” IMPERIUM
I KONCEPTUALIZACJE RELACJI
NIEHIERARCHICZNYCH
Recenzowany tom zawiera sześć rozdziałów poprzedzo-
nych rozbudowanym wprowadzeniem autorstwa Matthew
Rampleya: Museums and Cultural Politics in the Habsburg
World (s. 1-16); wprowadzenie nie jest prostym zestawie-
niem tematyki rozdziałów, lecz w konsekwentny sposób
zaznacza pozycje metodologiczne oraz zakres analiz. Ram-
pleyjest również autorem zamykającego tom epilogu: Mo-
dernity and Regimes End. Kolejne rozdziały podzielone zo-
stały między współautorów: I. The Museological Landscape
of Austria-Hungary (Matthew Rampley, s. 17-50); II. The
Museum and the City: Art, Municipal Programs, and Urban
Agendas (Markian Prokopovych, s. 51-81); III. Visions in
Stone: Museums and Their Architecture (Matthew Rampley,
s. 82-113); IV. Curators, Conservators, Scholars: The Rise
of the Museum Professions (Nora Veszprémi, s. 114-141);
V. „Uniques” and Stories: Principles and Practices of Display
(Nóra Veszprémi, s. 142-179); VI. Museums and Their
Publics: Visitors, Societies, and the Press (Markian Proko-
povych, s. 180-212). Książka jest pierwszym stadium pró-
bującym wypełnić lukę i dysproporcję pomiędzy studia-
mi nad wybranymi zagadnieniami w Imperium Habsbur-
gów w porównaniu do osiągnięć francuskich, angielskich
i niemieckich. Jest też wprowadzeniem tych zagadnień dla
świata anglofońskiego8.
W tym miejscu wypada wskazać, czego w Museum
Age nie znajdziemy. Brak w nim monograficznie ujętych,
szczegółowych historii instytucji muzealnych w poszcze-
gólnych ośrodkach, jakimi są wymienione w notce na
6 Zob. L Wolff, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywiliza-
cji w dobie Oświecenia, tłum. T. Biedroń, Kraków 2020.
7 Współautor książki, Matthew Rampley, jest jego Principal Inve-
stigator, Nóra Veszprémi - Research Fellow.
8 Wszystkie przypisy odnoszące się do poszczególnych rozdziałów
recenzowanego tomu pozostawiam w wersji skróconej (Autor/
początek tytułu).