DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23925#0057
SECUNDUS ADYENTUS
51
1. MOZAIKI NA ŁUKU TRIUMFALNYM
W SAN PAOLO FUORI LE MURA W RZYMIE
W pierwszym tomie znanego dzieła włoskiego badacza Giovanniego Ciam-
piniego noszącym tytuł Yetera monimenta3, wydanym w Rzymie w 1690 r., 31
odnaleźć można sztych ukazujący poważnie już wówczas uszkodzoną dekorację
mozaikową łuku triumfalnego w kościele S. Paolo fuori le mura w Rzymie,
ufundowaną przez Galię Placydię za pontyfikatu papieża Leona Wielkiego
około połowy V w.4 Na kilkadziesiąt lat przed ukazaniem się wspomnianego 32
dzieła, przypuszczalnie w 1634 r., jakiś nieznany z nazwiska miłośnik sztuki
dawnej wykonał niemal identyczny w szczegółach rysunek dekoracji łuku, znaj-
dujący się w Kodeksie Barberini — Lat. 4406, fol. 140.5 Obydwa, niezwykle cenne
przekazy ikonograficzne, będące podstawowym źródłem do poznania pierwotnej
dekoracji łuku triumfalnego poświadczają, że mozaika, która dziś przyciąga
wzrok zwiedzających martyrium św. Pawła, nosząca ślady konserwacji z XVIII
w. i rekonstrukcji po pożarze z 1823 r., pomimo różnic w szczegółach i wielu 30,34
błędów, dość wiernie nawiązuje do ikonografii pierwotnej6.
Istnieją jeszcze dwa inne źródła, które poważnie uzupełniają naszą wiedzę
o omawianym dziele: jedno pisane z VIII w., drugie ikonograficzne z XVI stulecia.
Źródło pierwsze to list papieża Hadriana I z około 772 r. do Karola Wielkiego,
zawierający m.in. słowa: „Papież Leon... wznosząc w bazylice Św. Pawła Apo-
stoła łuk z mozaiki przedstawił na mozaice obraz Zbawiciela naszego Jezusa
Chrystusa i dwudziestu czterech starców, i ozdobił ten obraz wierszami, opatru-
jąc je swym własnym imieniem" (Leo papa... in basilica beati Pauli apostoli ar cum
musiuum faciens et musivo depingens imaginem Sahatoris nostri Jesu Christi seu
viginti ąuattor seniores, nomine suo versibus decoravii)7; dodać trzeba, że papieża
Leona, a także Galię Placydię wymienia napis na obrzeżu łuku8. Drugie źródło 45
niem komentarzy do Apokalipsy; Reau, 1957, s. 690 — 693. Najstarsze, bo z około 400 r. przed-
stawienie Hołdu dwudziestu czterech Starców miało być wykonane w jednym z kościołów Saragossy.
Wskazuje na tojedenztekstówPrudencjusza — patrzPL, 60, co/. 112, Davis-Weyer, 1971 s. 23
przekł. polski, Prudencjusz, 1987, s. 304; zob. też van der Meer, 1938, s. 89. Opinie Christe'a na
temat znaczenia Hołdu Starców omawiam w przyp. 56.
3 Ciampini, 1690, t. I, tabl.' LXVIII do tekstu na s. 228-233; Waetzoldt, 1961, il. 9 do
tekstu na s. 20; Bovini, 1971, il. 36.
4 O budowie kościoła w końcu IV w., odbudowie po trzęsieniu ziemi w441 r. Krautheimer,
Corbett, Frazęr, 1977, s. 93—164 — tam też zreprodukowane i omówione różne przekazy
ikonograficzne, m.in. sztych z dzieła Ciampiniego, il. 132 do tekstu na s. 137, 138; id., 1979,
s. 91-93; id., 1980, s. 42, 43. Na temat mozaik patrz Waetzoldt, 1961, s. 19 na; Ihm, 1960,
s. 135—137. Ostatnio Decker, 1984, s. 272, wyraził przypuszczenie, że scena Hołdu Starców
apokaliptycznych mogła być tu ukazana już w czasach przed Leonem Wielkim.
5 Waetzoldt, 1964, il. 453 (kat. nr 835); Wilpert, Schumacher, 1976, il. 58 do tekstu na s.
87, 88 — tam o różnicach między sztychem Ciampiniego a rysunkiem z 1634 r.
6 O restauracjach mozaik m.in. Waetzoldt, 1961, s. 19 n.; Bovini, 1971, s. 193 n.; Wilpert,
Schumacher, 1976, l.c.; Schapiro, 1957, przyp. 14 na s. 294, przypuszczał, że the mosaic of Christ
on the arch of triumph of S. Paolo f.l.m. in Rome, may be of the late eight century. O ewentualnej
restauracji mozaik w czasach papieża Leona III (pocz. IX w.) pisał Belting, 1976, s. 176. Tam na s.
181 opinia: L'iconografia del Cristo-Helios nelia raggiera non sembra essere un'invenzione del
medioevo.
7 Van der Meer, 1938, przyp. 2 na s. 89; Bovini, 1971, s. 198.
8 O tym i innych napisach na łuku Wilpert, Schumacher, 1976, s. 87, 88; Ihm, 1960,
s. 135 — 137; Bovini, 1971, s. 188 — 193. Napis wymieniający papieża i Galię Placydię: Placidiae Pia
Mens Operis Homne Paterni Gaudet Pontificis Studio Splendere Leonis.
51
1. MOZAIKI NA ŁUKU TRIUMFALNYM
W SAN PAOLO FUORI LE MURA W RZYMIE
W pierwszym tomie znanego dzieła włoskiego badacza Giovanniego Ciam-
piniego noszącym tytuł Yetera monimenta3, wydanym w Rzymie w 1690 r., 31
odnaleźć można sztych ukazujący poważnie już wówczas uszkodzoną dekorację
mozaikową łuku triumfalnego w kościele S. Paolo fuori le mura w Rzymie,
ufundowaną przez Galię Placydię za pontyfikatu papieża Leona Wielkiego
około połowy V w.4 Na kilkadziesiąt lat przed ukazaniem się wspomnianego 32
dzieła, przypuszczalnie w 1634 r., jakiś nieznany z nazwiska miłośnik sztuki
dawnej wykonał niemal identyczny w szczegółach rysunek dekoracji łuku, znaj-
dujący się w Kodeksie Barberini — Lat. 4406, fol. 140.5 Obydwa, niezwykle cenne
przekazy ikonograficzne, będące podstawowym źródłem do poznania pierwotnej
dekoracji łuku triumfalnego poświadczają, że mozaika, która dziś przyciąga
wzrok zwiedzających martyrium św. Pawła, nosząca ślady konserwacji z XVIII
w. i rekonstrukcji po pożarze z 1823 r., pomimo różnic w szczegółach i wielu 30,34
błędów, dość wiernie nawiązuje do ikonografii pierwotnej6.
Istnieją jeszcze dwa inne źródła, które poważnie uzupełniają naszą wiedzę
o omawianym dziele: jedno pisane z VIII w., drugie ikonograficzne z XVI stulecia.
Źródło pierwsze to list papieża Hadriana I z około 772 r. do Karola Wielkiego,
zawierający m.in. słowa: „Papież Leon... wznosząc w bazylice Św. Pawła Apo-
stoła łuk z mozaiki przedstawił na mozaice obraz Zbawiciela naszego Jezusa
Chrystusa i dwudziestu czterech starców, i ozdobił ten obraz wierszami, opatru-
jąc je swym własnym imieniem" (Leo papa... in basilica beati Pauli apostoli ar cum
musiuum faciens et musivo depingens imaginem Sahatoris nostri Jesu Christi seu
viginti ąuattor seniores, nomine suo versibus decoravii)7; dodać trzeba, że papieża
Leona, a także Galię Placydię wymienia napis na obrzeżu łuku8. Drugie źródło 45
niem komentarzy do Apokalipsy; Reau, 1957, s. 690 — 693. Najstarsze, bo z około 400 r. przed-
stawienie Hołdu dwudziestu czterech Starców miało być wykonane w jednym z kościołów Saragossy.
Wskazuje na tojedenztekstówPrudencjusza — patrzPL, 60, co/. 112, Davis-Weyer, 1971 s. 23
przekł. polski, Prudencjusz, 1987, s. 304; zob. też van der Meer, 1938, s. 89. Opinie Christe'a na
temat znaczenia Hołdu Starców omawiam w przyp. 56.
3 Ciampini, 1690, t. I, tabl.' LXVIII do tekstu na s. 228-233; Waetzoldt, 1961, il. 9 do
tekstu na s. 20; Bovini, 1971, il. 36.
4 O budowie kościoła w końcu IV w., odbudowie po trzęsieniu ziemi w441 r. Krautheimer,
Corbett, Frazęr, 1977, s. 93—164 — tam też zreprodukowane i omówione różne przekazy
ikonograficzne, m.in. sztych z dzieła Ciampiniego, il. 132 do tekstu na s. 137, 138; id., 1979,
s. 91-93; id., 1980, s. 42, 43. Na temat mozaik patrz Waetzoldt, 1961, s. 19 na; Ihm, 1960,
s. 135—137. Ostatnio Decker, 1984, s. 272, wyraził przypuszczenie, że scena Hołdu Starców
apokaliptycznych mogła być tu ukazana już w czasach przed Leonem Wielkim.
5 Waetzoldt, 1964, il. 453 (kat. nr 835); Wilpert, Schumacher, 1976, il. 58 do tekstu na s.
87, 88 — tam o różnicach między sztychem Ciampiniego a rysunkiem z 1634 r.
6 O restauracjach mozaik m.in. Waetzoldt, 1961, s. 19 n.; Bovini, 1971, s. 193 n.; Wilpert,
Schumacher, 1976, l.c.; Schapiro, 1957, przyp. 14 na s. 294, przypuszczał, że the mosaic of Christ
on the arch of triumph of S. Paolo f.l.m. in Rome, may be of the late eight century. O ewentualnej
restauracji mozaik w czasach papieża Leona III (pocz. IX w.) pisał Belting, 1976, s. 176. Tam na s.
181 opinia: L'iconografia del Cristo-Helios nelia raggiera non sembra essere un'invenzione del
medioevo.
7 Van der Meer, 1938, przyp. 2 na s. 89; Bovini, 1971, s. 198.
8 O tym i innych napisach na łuku Wilpert, Schumacher, 1976, s. 87, 88; Ihm, 1960,
s. 135 — 137; Bovini, 1971, s. 188 — 193. Napis wymieniający papieża i Galię Placydię: Placidiae Pia
Mens Operis Homne Paterni Gaudet Pontificis Studio Splendere Leonis.