DOI article:
Skrzyniarz, Sławomir: Diabolus tamquam leo rugiens: z badań nad znaczeniem motywu lwa na sarkofagach chrześcijańskich epoki przedkonstantyńskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.17164#0012
jej aparatu naukowego przez argumentację teologiczną3. Wynikiem tego
były błędy w opracowywaniu materiału zabytkowego. Zarzucano Wilperto-
wi m.in. zbyt łatwe przypisywanie chrześcijańskiego charakteru wszystkim
sarkofagom, których dekoracja obejmuje motywy dające się pogodzić
z nauką Kościoła (np. postać Dobrego Pasterza4 lub oranta5); korygowano
nieprawidłowe datowanie wybranych dzieł6. Mimo to opracowanie Wilperta
wciąż stanowi istotny punkt odniesienia w badaniach nad sztuką wczesno-
chrześcijańską. O rozległości poruszonych w Sarkofagach problemów
świadczy fakt, że, jak się okazuje, nie wszystkie propozycje interpretacyjne
ich autora doczekały się w literaturze przedmiotu potwierdzenia i rozwinię-
cia, bądź też obalenia. Celem tego artykułu jest przypomnienie i poparcie
odpowiednią argumentacją tezy niemieckiego badacza, w myśl której wize-
runki lwa występujące na sarkofagach przedkonstantyńskich, przede
wszystkim w sąsiedztwie postaci Dobrego Pasterza, interpretować należy
jako symboliczne wyobrażenia Szatana.
Wilpert interpretuje w ten sposób wizerunki lwów stanowiące dekorację
sześciu sarkofagów'. Według niego najstarszy w tej grupie jest lenos prze-
3 Th. Klauser, Studien zur Entstehungsgeschichte der christlichen Kunst TV, „Jahrbuch fur
Antike und Christentum" 7, 1964, s. 74. Założenia metodologiczne Wilperta wywodzące się ze
„starszej" rzymskiej szkoły archeologii chrześcijańskiej (G.B. de Rossi, R. Garrucci, F.X. Kraus)
jako pierwsi krytycznie ocenili F.J. Dólger i E. Dassmann, por. Deichmann (przyp. 2), s. 43.
4 W odpowiedzi na automatycznie niejako stosowaną przez Wilperta chrześcijańską interpre-
tację postaci Dobrego Pasterza (jedynie fragment sarkofagu z Cimitero di Pretesato wzbudził
jego wątpliwości - por. Wilpert 1932 [przyp. 1], s. 256, tabl. CLXXXXVII. 2) wywiązała się dys-
kusja obfitująca w wiele publikacji dotyczących pogańskiej genezy motywu i jego znaczenia
w symbolice chrześcijańskiej. Zainicjowali ją m.in. E. Weigand, Die spatantike Sarkophag-
skulptur im Lichte neuerer Forschungen I, „Byzantinische Zeitschrift" 41, 1941, s. 104-164
oraz Th. Klauser, Studien zur Entstehungsgeschichte der christlichen Kunst I, „Jahrbuch fur
Antike und Christentum" 1, 1958, s. 20-51; tenże, Studien... III, tamże 3, 1960, s. 112-133;
tenże, Studien... VIII, tamże 8/9, 1965/66, s. 126-170; tenże, Studien... IX, tamże 10, 1967,
s. 82-120. Pozostałą literaturę zestawiają W.N. Schumacher, Hirt und „Guter Hirt". Studien
zurn Hirtenbild in der rómischen Kunst vom zweiten bis zum Anfang des uierten Jahrhunderts
unter besonderer Berucksichtigung der Mosaiken in der Sudhalle von Aąuileja, Freiburg im
Breisgau 1977 (= Rómische Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchenge-
schichte, 34. Suppl.), s. 11-18; Deichmann (przyp. 2), s. 166.
5 Na temat uniwersalnego charakteru tego motywu wypowiadali się m.in. Weigand (przyp. 4),
s. 119-120; Klauser 1960 (przyp. 4), s. 112-133. Por. B. Wronikowska, Problem motywu oranta
w sztuce wczesnochrześcijańskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne" 8, 1981, s. 181-184. Zob.
także zestawienie literatury w: Deichmann (przyp. 2), s. 166.
6 Spośród publikacji proponujących odmienną od Wilperta, zgodną z obecnym stanem wiedzy,
chronologię sarkofagów wczesnochrześcijańskich, korzystam przede wszystkim z F. Gerke, Die
christlichen Sarkophage der vorkonstantinischen Zeit, Berlin 1940 oraz Schumacher (przyp. 4).
Odwołuję się również do G. Bovini, H. Brandenburg, F.W. Deichmann, Repertorium der christ-
lich antiken Sarkophage, t. 1: Rom und Ostia, Wiesbaden 1967 (cytowane dalej: Repertorium).
1 Omówione one zostały w paragrafie III zatytułowanym „II Buon Pastore eon la pecora sul-
8
były błędy w opracowywaniu materiału zabytkowego. Zarzucano Wilperto-
wi m.in. zbyt łatwe przypisywanie chrześcijańskiego charakteru wszystkim
sarkofagom, których dekoracja obejmuje motywy dające się pogodzić
z nauką Kościoła (np. postać Dobrego Pasterza4 lub oranta5); korygowano
nieprawidłowe datowanie wybranych dzieł6. Mimo to opracowanie Wilperta
wciąż stanowi istotny punkt odniesienia w badaniach nad sztuką wczesno-
chrześcijańską. O rozległości poruszonych w Sarkofagach problemów
świadczy fakt, że, jak się okazuje, nie wszystkie propozycje interpretacyjne
ich autora doczekały się w literaturze przedmiotu potwierdzenia i rozwinię-
cia, bądź też obalenia. Celem tego artykułu jest przypomnienie i poparcie
odpowiednią argumentacją tezy niemieckiego badacza, w myśl której wize-
runki lwa występujące na sarkofagach przedkonstantyńskich, przede
wszystkim w sąsiedztwie postaci Dobrego Pasterza, interpretować należy
jako symboliczne wyobrażenia Szatana.
Wilpert interpretuje w ten sposób wizerunki lwów stanowiące dekorację
sześciu sarkofagów'. Według niego najstarszy w tej grupie jest lenos prze-
3 Th. Klauser, Studien zur Entstehungsgeschichte der christlichen Kunst TV, „Jahrbuch fur
Antike und Christentum" 7, 1964, s. 74. Założenia metodologiczne Wilperta wywodzące się ze
„starszej" rzymskiej szkoły archeologii chrześcijańskiej (G.B. de Rossi, R. Garrucci, F.X. Kraus)
jako pierwsi krytycznie ocenili F.J. Dólger i E. Dassmann, por. Deichmann (przyp. 2), s. 43.
4 W odpowiedzi na automatycznie niejako stosowaną przez Wilperta chrześcijańską interpre-
tację postaci Dobrego Pasterza (jedynie fragment sarkofagu z Cimitero di Pretesato wzbudził
jego wątpliwości - por. Wilpert 1932 [przyp. 1], s. 256, tabl. CLXXXXVII. 2) wywiązała się dys-
kusja obfitująca w wiele publikacji dotyczących pogańskiej genezy motywu i jego znaczenia
w symbolice chrześcijańskiej. Zainicjowali ją m.in. E. Weigand, Die spatantike Sarkophag-
skulptur im Lichte neuerer Forschungen I, „Byzantinische Zeitschrift" 41, 1941, s. 104-164
oraz Th. Klauser, Studien zur Entstehungsgeschichte der christlichen Kunst I, „Jahrbuch fur
Antike und Christentum" 1, 1958, s. 20-51; tenże, Studien... III, tamże 3, 1960, s. 112-133;
tenże, Studien... VIII, tamże 8/9, 1965/66, s. 126-170; tenże, Studien... IX, tamże 10, 1967,
s. 82-120. Pozostałą literaturę zestawiają W.N. Schumacher, Hirt und „Guter Hirt". Studien
zurn Hirtenbild in der rómischen Kunst vom zweiten bis zum Anfang des uierten Jahrhunderts
unter besonderer Berucksichtigung der Mosaiken in der Sudhalle von Aąuileja, Freiburg im
Breisgau 1977 (= Rómische Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchenge-
schichte, 34. Suppl.), s. 11-18; Deichmann (przyp. 2), s. 166.
5 Na temat uniwersalnego charakteru tego motywu wypowiadali się m.in. Weigand (przyp. 4),
s. 119-120; Klauser 1960 (przyp. 4), s. 112-133. Por. B. Wronikowska, Problem motywu oranta
w sztuce wczesnochrześcijańskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne" 8, 1981, s. 181-184. Zob.
także zestawienie literatury w: Deichmann (przyp. 2), s. 166.
6 Spośród publikacji proponujących odmienną od Wilperta, zgodną z obecnym stanem wiedzy,
chronologię sarkofagów wczesnochrześcijańskich, korzystam przede wszystkim z F. Gerke, Die
christlichen Sarkophage der vorkonstantinischen Zeit, Berlin 1940 oraz Schumacher (przyp. 4).
Odwołuję się również do G. Bovini, H. Brandenburg, F.W. Deichmann, Repertorium der christ-
lich antiken Sarkophage, t. 1: Rom und Ostia, Wiesbaden 1967 (cytowane dalej: Repertorium).
1 Omówione one zostały w paragrafie III zatytułowanym „II Buon Pastore eon la pecora sul-
8