DOI Artikel:
Kaleciński, Marcin; Jacopo: Idee imitatio i renovatio około 1500 na przykładzie nieznanego dzieła Maestro del Tondo Borghese w pałacu biskupim w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17164#0039
nie" podwinięte stopy świętych czy „widlaste" dłonie) oraz skłonność do
przerysowań i uproszczeń form. W kolorystyce obrazu dominują odcienie
oliwkowe i jasnych brązów (pejzaż i habit Franciszka), ożywione odcienia-
mi różu (strój Hieronima, z odcieniami lila nałożonymi w miejscu padania
światła) oraz błękitu nieba i szczytów górskich. Porównanie krakowskiego
obrazu z obrazami przypisanymi Maestro del Tondo Borghese pozwala
uznać go za dzieło owego anonimowego malarza florenckiego. Dowodzi
tego zwłaszcza zestawienie z pokrewnym tematycznie Ukrzyżowaniem ze
ss. Janem Chrzcicielem, Hieronimem, Kosmą i Damianem tegoż malarza
w kościele Sant' Ambrogio we Florencji (il. 3). Zastosowane w obu wersjach
Ukrzyżowania sposoby malarskiego kształtowania brył postaci (zwłaszcza
Chrystusa), ekspresja twarzy czy typ pejzażu są bardzo do siebie zbliżone.
Przedstawioną tezę atrybucyjną potwierdza ponadto porównanie z innymi
dziełami Maestra (por. pejzaż i postać św. Franciszka na obrazie w San Lo-
renzo we Florencji, postać Józefa na tondzie Borghese - il. 2). W jego ma-
nierze, oschłej, linearnej, syntetyzującej, zauważalny jest kontrast ele-
mentów o różnym stopniu stylowego zaawansowania: bardzo archaiczne
fragmenty (np. postaci aniołów, elementy pejzażu) sąsiadują z dojrzalszymi
artystycznie (ciało Chrystusa). Niezaprzeczalnym walorem obrazu jest
także rozwiązanie kolorystyczne.
Krakowski obraz, interesujący przedmiot badań atrybucyjnych, zachęca
także do pogłębionych studiów ikonograficznych. Należy je rozpocząć od
rozważenia wymowy przedstawienia Chrystusa Ukrzyżowanego. Rozpięty
na krzyżu martwy Zbawiciel o łagodnych rysach łączy w sobie naturę
boską, bohaterską, triumfującą i ludzką, związaną z fizycznym wymiarem
cierpienia. Tę dwoistość, najpełniej wyrażoną w malarskim „traktacie"
0 Męce Chrystusa Fra Angelica w klasztorze San Marco, należy wywieść
z teorii krzyżowej męki Chrystusa św. Tomasza z Akwinu, mówiącej o lęku
1 pragnieniu męki przez Chrystusa - Boga i człowieka4. Krzyż w kształcie
litery T, biblijny symbol zbawienia, o wyraźnie zaznaczonych słojach drew-
na na podobieństwo Drzewa życia, porządkuje geometrycznie przestrzeń
obrazu, a w sensie symbolicznym łączy sferę nieba z ziemią - krzyż nie
góruje nad klęczącymi, przez co wyraża ludzki aspekt cierpienia Chrystusa.
Czerwone perizonium i titulus to zapewne nawiązania do kapłańskiej
misji Chrystusa, królewska czerwień podkreśla zarówno jego mękę, jak
i triumfalne wyniesienie na krzyżu. Na uwagę zasługuje wyeksponowanie
na obrazie pięciu broczących ran Chrystusa, przedmiotu osobnego kultu
4 Zob. P. Moracchiello, Beato Angelico. Gli affreschi di San Marco, Milano 1995, s. 80-81,
170-171, 288-289, 293-302 (tu szczegółowa biografia).
35
przerysowań i uproszczeń form. W kolorystyce obrazu dominują odcienie
oliwkowe i jasnych brązów (pejzaż i habit Franciszka), ożywione odcienia-
mi różu (strój Hieronima, z odcieniami lila nałożonymi w miejscu padania
światła) oraz błękitu nieba i szczytów górskich. Porównanie krakowskiego
obrazu z obrazami przypisanymi Maestro del Tondo Borghese pozwala
uznać go za dzieło owego anonimowego malarza florenckiego. Dowodzi
tego zwłaszcza zestawienie z pokrewnym tematycznie Ukrzyżowaniem ze
ss. Janem Chrzcicielem, Hieronimem, Kosmą i Damianem tegoż malarza
w kościele Sant' Ambrogio we Florencji (il. 3). Zastosowane w obu wersjach
Ukrzyżowania sposoby malarskiego kształtowania brył postaci (zwłaszcza
Chrystusa), ekspresja twarzy czy typ pejzażu są bardzo do siebie zbliżone.
Przedstawioną tezę atrybucyjną potwierdza ponadto porównanie z innymi
dziełami Maestra (por. pejzaż i postać św. Franciszka na obrazie w San Lo-
renzo we Florencji, postać Józefa na tondzie Borghese - il. 2). W jego ma-
nierze, oschłej, linearnej, syntetyzującej, zauważalny jest kontrast ele-
mentów o różnym stopniu stylowego zaawansowania: bardzo archaiczne
fragmenty (np. postaci aniołów, elementy pejzażu) sąsiadują z dojrzalszymi
artystycznie (ciało Chrystusa). Niezaprzeczalnym walorem obrazu jest
także rozwiązanie kolorystyczne.
Krakowski obraz, interesujący przedmiot badań atrybucyjnych, zachęca
także do pogłębionych studiów ikonograficznych. Należy je rozpocząć od
rozważenia wymowy przedstawienia Chrystusa Ukrzyżowanego. Rozpięty
na krzyżu martwy Zbawiciel o łagodnych rysach łączy w sobie naturę
boską, bohaterską, triumfującą i ludzką, związaną z fizycznym wymiarem
cierpienia. Tę dwoistość, najpełniej wyrażoną w malarskim „traktacie"
0 Męce Chrystusa Fra Angelica w klasztorze San Marco, należy wywieść
z teorii krzyżowej męki Chrystusa św. Tomasza z Akwinu, mówiącej o lęku
1 pragnieniu męki przez Chrystusa - Boga i człowieka4. Krzyż w kształcie
litery T, biblijny symbol zbawienia, o wyraźnie zaznaczonych słojach drew-
na na podobieństwo Drzewa życia, porządkuje geometrycznie przestrzeń
obrazu, a w sensie symbolicznym łączy sferę nieba z ziemią - krzyż nie
góruje nad klęczącymi, przez co wyraża ludzki aspekt cierpienia Chrystusa.
Czerwone perizonium i titulus to zapewne nawiązania do kapłańskiej
misji Chrystusa, królewska czerwień podkreśla zarówno jego mękę, jak
i triumfalne wyniesienie na krzyżu. Na uwagę zasługuje wyeksponowanie
na obrazie pięciu broczących ran Chrystusa, przedmiotu osobnego kultu
4 Zob. P. Moracchiello, Beato Angelico. Gli affreschi di San Marco, Milano 1995, s. 80-81,
170-171, 288-289, 293-302 (tu szczegółowa biografia).
35