DOI Artikel:
Suchan, Jarosław; Kantor, Tadeusz [Ill.]: Kantor z obrazami: Przytoczenia w twórczości malarskiej Tadeusza Kantora
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17164#0093
Zestawienie przytoczeń obecnych w twórczości Kantora z lat 60. z przy-
toczeniami z jego ostatnich obrazów wskazuje, że cytowanie nie było dlań
techniką służącą jednorodnym i jednoznacznym celom. Cytowanie to posia-
da jednak pewne cechy stałe i one też posłużyć mogą jako pomoc w sfor-
mułowaniu odpowiedzi na postawione uprzednio pytanie o związek Kanto-
ra z którymś ze współcześnie obowiązujących paradygmatów: tradycyjnym,
awangardowym bądź ponowoczesnym.
Najmniej wątpliwości zdaje się budzić kwestia powiązań Kantora z tra-
dycyjnym, przedawangardowym modelem sztuki. Wystarczy porównać za-
ambalowaną infantkę z rysunkami Ingresa czy nawet Cezanne'a wykona-
nymi według tego samego portretu Velasqueza, by zauważyć diametralne
różnice w podejściu do oryginału. Prace Ingresa czy Cezanne'a są jak gdy-
by tłumaczeniem pierwowzoru na język ich indywidualnych stylów, przy
czym najważniejsza treść oryginału zostaje zachowana i, co bardzo istotne,
podana bez podkreślania dystansu. Dzieło Kantora w sposobie potraktowa-
nia tego motywu bliższe jest natomiast, o czym wspominałem, zapożycze-
niom Duchampa czy - z artystów mniej odległych czasowo - Rauschenber-
ga. Podobieństwa widoczne są między innymi w fakcie wykorzystania po-
wszechnej znajomości wzoru do budowania wielopiętrowych znaczeń (re-
alizujących się w akcie percepcji), w nonszalancji, z jaką się ów wzór traktu-
je poddając go znacznym modyfikacjom, a także - w wyobcowaniu cytatu
wobec pozostałych elementów rzeczywistości dzieła, wyobcowaniu, które
sprawia, iż dzieło traci charakter spójnej całości, rozpadając się na szereg
obcych i do siebie nie przystających fragmentów. Wszystkie te cechy spra-
wiają, iż trudno byłoby określić przytaczanie Kantora jako strategię ty-
pową dla sztuki dawnej. Co do jej awangardowości lub ponowoczesności,
wszystko zależy od przyjętej perspektywy badawczej. I tak na przykład, w
oparciu o jeden z podstawowych modeli awangardowego dzieła, model wy-
pracowany w tekstach krytycznych Clementa Greenberga, należałoby zde-
cydowanie wykluczyć awangardowość wszystkich prezentowanych tutaj
prac Kantora. Model ten zakłada bowiem, po pierwsze - skupienie się na ja-
kościach czysto formalnych i autonomicznych, po drugie - strukturalną ho-
mogenię całości19. Obydwie te cechy zaś, co starałem się udowodnić, ulegają
zaprzeczeniu zarówno w ambalażach muzealnych, jak i w obrazach z cyklu
Dalej już nic.
19 Por. C. Greenberg, Modernist Painting, w: Art in Theory 1900-1990. An Anthology of
Changing Ideas, red. Ch. Harrison, P. Wood, Oxford-Cambridge (Mass.) 1993, s. 754-760 oraz
tenże, Towards a Newer Laocoon, w: tamże, s. 554-560.
89
toczeniami z jego ostatnich obrazów wskazuje, że cytowanie nie było dlań
techniką służącą jednorodnym i jednoznacznym celom. Cytowanie to posia-
da jednak pewne cechy stałe i one też posłużyć mogą jako pomoc w sfor-
mułowaniu odpowiedzi na postawione uprzednio pytanie o związek Kanto-
ra z którymś ze współcześnie obowiązujących paradygmatów: tradycyjnym,
awangardowym bądź ponowoczesnym.
Najmniej wątpliwości zdaje się budzić kwestia powiązań Kantora z tra-
dycyjnym, przedawangardowym modelem sztuki. Wystarczy porównać za-
ambalowaną infantkę z rysunkami Ingresa czy nawet Cezanne'a wykona-
nymi według tego samego portretu Velasqueza, by zauważyć diametralne
różnice w podejściu do oryginału. Prace Ingresa czy Cezanne'a są jak gdy-
by tłumaczeniem pierwowzoru na język ich indywidualnych stylów, przy
czym najważniejsza treść oryginału zostaje zachowana i, co bardzo istotne,
podana bez podkreślania dystansu. Dzieło Kantora w sposobie potraktowa-
nia tego motywu bliższe jest natomiast, o czym wspominałem, zapożycze-
niom Duchampa czy - z artystów mniej odległych czasowo - Rauschenber-
ga. Podobieństwa widoczne są między innymi w fakcie wykorzystania po-
wszechnej znajomości wzoru do budowania wielopiętrowych znaczeń (re-
alizujących się w akcie percepcji), w nonszalancji, z jaką się ów wzór traktu-
je poddając go znacznym modyfikacjom, a także - w wyobcowaniu cytatu
wobec pozostałych elementów rzeczywistości dzieła, wyobcowaniu, które
sprawia, iż dzieło traci charakter spójnej całości, rozpadając się na szereg
obcych i do siebie nie przystających fragmentów. Wszystkie te cechy spra-
wiają, iż trudno byłoby określić przytaczanie Kantora jako strategię ty-
pową dla sztuki dawnej. Co do jej awangardowości lub ponowoczesności,
wszystko zależy od przyjętej perspektywy badawczej. I tak na przykład, w
oparciu o jeden z podstawowych modeli awangardowego dzieła, model wy-
pracowany w tekstach krytycznych Clementa Greenberga, należałoby zde-
cydowanie wykluczyć awangardowość wszystkich prezentowanych tutaj
prac Kantora. Model ten zakłada bowiem, po pierwsze - skupienie się na ja-
kościach czysto formalnych i autonomicznych, po drugie - strukturalną ho-
mogenię całości19. Obydwie te cechy zaś, co starałem się udowodnić, ulegają
zaprzeczeniu zarówno w ambalażach muzealnych, jak i w obrazach z cyklu
Dalej już nic.
19 Por. C. Greenberg, Modernist Painting, w: Art in Theory 1900-1990. An Anthology of
Changing Ideas, red. Ch. Harrison, P. Wood, Oxford-Cambridge (Mass.) 1993, s. 754-760 oraz
tenże, Towards a Newer Laocoon, w: tamże, s. 554-560.
89