Modus: Prace z historii sztuki (1.1999 (2000))

Bez wątpienia istotny wptyw miało tu
odwołanie się przez Howarda do źródeł
brytyjskich, głównie do periodyku „The
Studio", którego regularne i obszerne
korespondencje z całej Europy około
roku 1900, stanowią materiał badawczy
także dla poznania sztuki węgierskiej,
czeskiej etc.

Osiągnięciem Howarda jest
zwrócenie uwagi na nieznane szerzej
dzieła Art Nouveau i ukazanie ich
w międzynarodowym i narodowym
kontekście. Autor wiele miejsca
poświęca na ich opisy i analizę
formalną, co jest naturalnie kwestią
fundamentalną, po czym dokonuje
próby syntezy. Wartością książki jest
przede wszystkim selekcja materiału,
przeprowadzona według kryteriów
badacza tylko częściowo nawiązującego
do kanonu obecnego w pracach
historyków sztuki z danego kraju.
W rozdziale o sztuce polskiej Howard
wiele miejsca poświęcił np.
Kazimierzowi Sichulskiemu i Janowi
Lewińskiemu (podrozdział o Lwowie)
czy Stanisławowi Witkiewiczowi
i ruchowi odnowy rzemiosł (podrozdział

0 Krakowie), wśród artystów praskiej
secesji wyróżnił Frantiśka Bilka,

a z Rosjan najwięcej miejsca poświęcił
Fiodorowi Schechtelowi.

Rozdziały w drugiej części książki
różnią się pod względem objętości, jak

1 skali poruszanych problemów.
Zdecydowanie wyróżniają się tu części
poświęcone sztuce łotewskiej

i węgierskiej, gdzie Howard imponuje
swoją znajomością epoki, doskonałym
wyczuciem problematyki badawczej, jak
również krytyczną analizą zabytków
i źródeł pisanych. Wyróżnić należy

także omówienia sztuki fińskiej
i rosyjskiej.

Książka Jeremy'ego Howarda jest
pionierską na gruncie anglosaskim
próbą opisania sztuki około roku 1900
na całym kontynencie europejskim.
Jej znaczenie opiera się także na tym,
że autor nie stara się interpretować
omawianych zjawisk w kategoriach
centrum - prowincja. Howarda
interesuje raczej kontekst lokalny
i regionalny, a nie odnoszenie się do
abstrakcyjnego wzorca „idealnej Art
Nouveau". Dzięki takiej postawie
metodologicznej potrafi on pełniej
określić wieloznaczność
i różnorodność ówczesnej sztuki
europejskiej, a jednocześnie odnaleźć
miejsce właściwe dla mniejszych
centrów artystycznych. Howard
„odkrywając" w tym kontekście
europejską Art Nouveau, wnosi zatem
zupełnie nową jakość do badań nad
epoką, która intrygować może właśnie
połączeniem zawartych w tytule pojęć
- kosmopolityzmu i stylów
narodowych. Zaproponowana przez
Howarda geografia sztuki około roku
1900 rekonstruuje właściwy obraz
artystycznej Europy zagubiony
w okresie zimnowojennym, również
w badaniach naukowych.
Najważniejszą zasługą Howarda jest
właśnie przełamanie tej bariery
badawczej i próba wpisania sztuki
z Europy Środkowej i Wschodniej
ponownie w obieg ogólnoeuropejski,
nie tracąc jednocześnie z oczu jej
odrębności i wartości.

Andrzej SZCZERSKI

102