DOI Artikel:
Walczak, Marek: Czternastowieczne figurki jasełkowe w klasztorze Klarysek przy kościele Św. Andrzeja w Krakowie: uwagi o stylu, datowaniu, ikonografii i funkcji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17165#0041
1280 r. mniszka z klasztoru premonstratensek — Christiana z Hane
(1269-1292). Ujrzała ona Dzieciątko Jezus, które najpierw bawiło się
w stallach, a później leżało na kwietnym łożu („lectulus noster floridus"
z Pieśni nad Pieśniami 1, 15) z wieńcem z dwunastu róż na głowie, nakry-
te niebiańskimi różami z napisem Pater noster na każdym z płatków57.
Symbolika róż w kolorze krwi łączona była z cierpieniami mniszek także
w tekstach dotyczących życia błogosławionej Ludgardy z Wittichen,
współczesnej rzeźbiarzowi krakowskich figurek (1291—1348). Wedle jej
spowiednika i ojca duchowego - Bertolda, była ona: „czerwoną różą po-
nieważ krew uderzyła jej do twarzy, gdy usłyszała pod swoim adresem
bezwstydne słowa"58. Jednym z najwcześniejszych i najlepszych przy-
kładów zastosowania rozet w dekoracji rzeźby jest Pieta corpusculum
w zbiorach opactwa św. Walburgi w Eichstatt (il. 20, 21), datowana na
połowę w. XIV. Niewielkie, dziecinnych rozmiarów ciało Chrystusa pokry-
te jest tu ranami broczącymi krwią u stóp zaś, na cokole rzeźby znajduje
się wieniec odciśniętych w zaprawie róż59. Za przykład rzeźby o innej niż
Pasyjna tematyce posłużyć może kamienny posąg Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem dekorujący prezbiterium kościoła Św. Jakuba w Norymberdze
(po 1330), ozdobiony szeregiem róż rozmieszczonych na rozbudowanym
cokole60. Można też przypomnieć, wykraczając poza interesujący nas
okres, że w sztuce około r. 1400 szczególną popularność zyskały rozetki
dekorujące ramy miniatur i obrazów. Do najlepszych przykładów należy
franko-flamandzkie tondo (ok. 1415-1420), ukazujące Matkę Boską
z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów, przechowywane obecnie w Walters
Art Gallery w Baltimore61.
Umieszczenie ornamentów o wymowie pasyjnej, związanych z cierpie-
niem, może się odnosić zarówno do samego Chrystusa, jak i do osób medy-
tujących przed krakowskimi figurkami (szczególnie gdy były to zakonni-
7 „We śnie doznała ona duchowej wizji, w której najukochańsze Dzieciątko Jezus bawiło
s'ę naprzeciw niej, w stallach, a ponad nim róże, najpiękniejsze jakie kiedykolwiek były na
ziemi. Nie były to ziemskie róże, ale niebiańskie (...). Następnie ujrzała najpiękniejsze Dzie-
ciątko w żłóbku, naprzeciw ołtarza, nakryte zasłoną z róż, a na każdym z płatków tych róż był
lapis: Pater noster. A na jego głowie była girlanda z dwunastu pięknych róż. Bóg dał jej po-
znać, że oznaczały one dwanaście razy po pięćdziesiąt Pater noster, które odmawiała do Dzie-
ciątka Jezus"; Hamburger (przyp. 55), s. 76.
58 Błogosławiona Ludgarda z Wittichen (1291-1348), Fakty i wypowiedzi, w: Antologia mi-
styków franciszkańskich, t. 5: Wiek XIV, Kraków 1990, s. 155-156.
59 Krbnig 1962 (przyp. 53), s. 163, il. 82; Hamburger (przyp. 55), s. 77-79, il. 55-56.
60 Suckale (przyp. 41) s. 86-95, kat. nr 69, s. 259-260.
61 Ten i inne przykłady użycia rozetek do dekoracji ram malowideł zbiera P. Verdier, La
Vierge d l'Encrier et a l'Enfant ąui Ecrit, „Gęsta" 20, 1981, s. 247-256, szczeg. s. 248.
37
(1269-1292). Ujrzała ona Dzieciątko Jezus, które najpierw bawiło się
w stallach, a później leżało na kwietnym łożu („lectulus noster floridus"
z Pieśni nad Pieśniami 1, 15) z wieńcem z dwunastu róż na głowie, nakry-
te niebiańskimi różami z napisem Pater noster na każdym z płatków57.
Symbolika róż w kolorze krwi łączona była z cierpieniami mniszek także
w tekstach dotyczących życia błogosławionej Ludgardy z Wittichen,
współczesnej rzeźbiarzowi krakowskich figurek (1291—1348). Wedle jej
spowiednika i ojca duchowego - Bertolda, była ona: „czerwoną różą po-
nieważ krew uderzyła jej do twarzy, gdy usłyszała pod swoim adresem
bezwstydne słowa"58. Jednym z najwcześniejszych i najlepszych przy-
kładów zastosowania rozet w dekoracji rzeźby jest Pieta corpusculum
w zbiorach opactwa św. Walburgi w Eichstatt (il. 20, 21), datowana na
połowę w. XIV. Niewielkie, dziecinnych rozmiarów ciało Chrystusa pokry-
te jest tu ranami broczącymi krwią u stóp zaś, na cokole rzeźby znajduje
się wieniec odciśniętych w zaprawie róż59. Za przykład rzeźby o innej niż
Pasyjna tematyce posłużyć może kamienny posąg Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem dekorujący prezbiterium kościoła Św. Jakuba w Norymberdze
(po 1330), ozdobiony szeregiem róż rozmieszczonych na rozbudowanym
cokole60. Można też przypomnieć, wykraczając poza interesujący nas
okres, że w sztuce około r. 1400 szczególną popularność zyskały rozetki
dekorujące ramy miniatur i obrazów. Do najlepszych przykładów należy
franko-flamandzkie tondo (ok. 1415-1420), ukazujące Matkę Boską
z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów, przechowywane obecnie w Walters
Art Gallery w Baltimore61.
Umieszczenie ornamentów o wymowie pasyjnej, związanych z cierpie-
niem, może się odnosić zarówno do samego Chrystusa, jak i do osób medy-
tujących przed krakowskimi figurkami (szczególnie gdy były to zakonni-
7 „We śnie doznała ona duchowej wizji, w której najukochańsze Dzieciątko Jezus bawiło
s'ę naprzeciw niej, w stallach, a ponad nim róże, najpiękniejsze jakie kiedykolwiek były na
ziemi. Nie były to ziemskie róże, ale niebiańskie (...). Następnie ujrzała najpiękniejsze Dzie-
ciątko w żłóbku, naprzeciw ołtarza, nakryte zasłoną z róż, a na każdym z płatków tych róż był
lapis: Pater noster. A na jego głowie była girlanda z dwunastu pięknych róż. Bóg dał jej po-
znać, że oznaczały one dwanaście razy po pięćdziesiąt Pater noster, które odmawiała do Dzie-
ciątka Jezus"; Hamburger (przyp. 55), s. 76.
58 Błogosławiona Ludgarda z Wittichen (1291-1348), Fakty i wypowiedzi, w: Antologia mi-
styków franciszkańskich, t. 5: Wiek XIV, Kraków 1990, s. 155-156.
59 Krbnig 1962 (przyp. 53), s. 163, il. 82; Hamburger (przyp. 55), s. 77-79, il. 55-56.
60 Suckale (przyp. 41) s. 86-95, kat. nr 69, s. 259-260.
61 Ten i inne przykłady użycia rozetek do dekoracji ram malowideł zbiera P. Verdier, La
Vierge d l'Encrier et a l'Enfant ąui Ecrit, „Gęsta" 20, 1981, s. 247-256, szczeg. s. 248.
37