Modus: Prace z historii sztuki (2.2001)

się przedstawioną przez Barbarę Tondos problematyką. Jak widać, w wa-
runkach gospodarki rynkowej dobry towar nie „sprzedaje się sam".

Jak wykazała w swoich badaniach dotyczących życia kulturalnego
Rzeszowa w okresie autonomii galicyjskiej Jadwiga Szymczak-Hoff, oży-
wienie kulturalne postępowało tu bardzo wolno i „właściwie dopiero w la-
tach osiemdziesiątych na prowincji galicyjskiej zaczęto przezwyciężać
dawny marazm"114. W stosunku do dziejów architektury Rzeszowa uza-
sadnione wydaje się stwierdzenie, że ożywienie nastąpiło znacznie póź-
niej, gdzieś w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych, wraz z pojawieniem
się w mieście realizacji architektów tej miary, co Tadeusz Stryj eński, Zyg-
munt Hendel czy Franciszek Skowron, a także dzięki osiedleniu się
w Rzeszowie architektów o ambicjach ponadprowincjonalnych - Piotra
Emilewicza i Kazimierza Hołubowicza. Obaj przez długie lata stanowili
siłę napędową lokalnego środowiska architektonicznego, stając się wzo-
rem do naśladowania dla innych. Działania przybyszów, choć sporadycz-
ne, dotyczyły obiektów o szczególnym prestiżu i dominującej roli w kraj-
obrazie miasta, nawet do dnia dzisiejszego — siedzib władz (gmach Rady
Powiatowej, ratusz, zamek — sąd i więzienie) oraz gmachów publicznych
(banków, świątyń). Fakt, że te kluczowe prace w powiatowym mieście zle-
cano osobom z zewnątrz, brutalnie obnaża słabość lokalnego środowiska,
któremu pozostało jedynie dopełnianie kompozycji miejskiej domami
mieszkalnymi lub świadczenie usług na terenie najbliższych powiatów,
głównie przy obiektach sakralnych. W pierwszej grupie naczelnymi posta-
ciami byli — oprócz wspomnianych wyżej Emilewicza i Hołubowicza — Ta-
deusz M. Tekielski, Holzerowie i Izaak Apperman, zaś w drugiej - Franci-
szek Stążkiewicz.

Ciekawe, że wśród przybyszów dominowali architekci krakowscy, na-
tomiast sporadycznie działali w Rzeszowie projektanci ze Lwowa. Ci, jeśli
już pojawiali się w Rzeszowie, to albo działali tu z urzędu (jak zapewne
Franciszek Skowron), albo ich związek ze Lwowem dotyczył tylko lat na-
uki czy bardzo wczesnej działalności (jak w przypadku Jana Perosia).
Kraków - mimo że pozbawiony wyższej szkoły kształcącej architektów -
był miejscem urodzenia, nauki lub działalności dla licznej rzeszy aktyw-
nych później w Rzeszowie budowniczych: Feliksa P. Wąsowicza, Wiktora
Buczaniewicza, Piotra Emilewicza, Tadeusza M. Tekielskiego, co z pewno-
ścią nie pozostawało bez wpływu na charakter ich działalności. Związki
miejscowego środowiska ze Lwowem były o wiele słabsze — w obecnym sta-

114 Szymczak-Hoff (przyp. 4), s. 231.

171