DOI Artikel:
Laskowski, Andrzej: Architektura galicyjska w okresie autonomii: uwagi na marginesie książki o architekturze Rzeszowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17165#0179
su i — paradoksalnie? podświadomie? — tak ciekawe, oczywiście późniejsze
już, kreacje w duchu socrealizmu.
Wypada zgodzić się ze zdaniem Autorki książki, że miejscowi architek-
ci na ogół „nie pozostawili po sobie śladów pogłębionych zainteresowań ar-
tystycznych", a „specyfikę Rzeszowa bardziej określa jego zabudowa, wy-
nikła z podstawowych potrzeb mieszkańców" (s. 6). Wydaje się, że archi-
tektura Rzeszowa powstała w okresie autonomii galicyjskiej — mimo kilku
naprawdę interesujących realizacji — nie wytrzymuje porównania z archi-
tekturą zbadanych już w znacznym stopniu i porównywalnych wielkością
miast galicyjskich, jak Nowy Sącz i Tarnów.
Na zakończenie niniejszych rozważań trudno uniknąć refleksji natury
konserwatorskiej. Jak trafnie zaobserwowała Autorka, rzeszowska archi-
tektura drugiej połowy XIX i początku XX wieku „dotrwała do naszych
czasów w stanie dewastacji, polegającej nie tylko na zrujnowaniu części
domów i zastąpieniu ich nowszymi budynkami, ale na pozbawieniu bar-
dzo wielu elewacji ich pierwotnych ozdób oraz na częściowej zmianie
układu i zewnętrznego wyglądu domów. Gwałtowne wprowadzenie nowej
zabudowy po 1950 r. rozbiło wcześniejszą narastającą organicznie struk-
turę miasta" (s. 4). Rzeszowowi w powojennej historii regionu nadano rolę
szczególną — niewielkie w gruncie rzeczy miasto otrzymało status miasta
wojewódzkiego, stolicy sporego obszaru południowo-wschodniej Polski.
Zapewne stało się tak w znacznej mierze na przekór sąsiedniemu Przemy-
ślowi, którego zdyskwalifikowało w rywalizacji z Rzeszowem położenie
i żywe polsko-ukraińskie animozje. Silnym atutem Rzeszowa był nato-
miast zadomowiony od okresu międzywojennego przemysł, a co za tym
idzie „robotniczy" charakter miejscowości. W ślad za decyzjami poszły czy-
ny — nie licząc się z historycznym układem i ukształtowaną przez wieki
panoramą miasta na wielką skalę podjęto dzieło przebudowy i rozbudowy.
Centrum miasta przecięły ruchliwe arterie komunikacyjne, dotychczaso-
we dominanty wysokościowe (w większości obiekty sakralne) przesłonięto
nowymi w postaci socrealistycznych kolosów, punktowców czy Pomnika
Czynu Rewolucyjnego. Nie jest tajemnicą że rzeszowski Rynek skazany
był wręcz na samozagładę, wynikającą z programowej bierności władz
względem tej części miasta. Zabudowę XIX- i XX-wieczną traktowano
zupełnie bez szacunku dla jej historycznej i artystycznej wartości.
Zdawać by się mogło, że czasy te mamy już za sobą jednak obserwacje
tego, co obecnie dzieje się w mieście, nie napawają optymizmem. Nagmin-
nie zdarzają się samowolne — lub co gorsze, zatwierdzone przez konserwa-
tora — przeróbki fasad i układów wewnętrznych kamienic (zob. il. na
175
już, kreacje w duchu socrealizmu.
Wypada zgodzić się ze zdaniem Autorki książki, że miejscowi architek-
ci na ogół „nie pozostawili po sobie śladów pogłębionych zainteresowań ar-
tystycznych", a „specyfikę Rzeszowa bardziej określa jego zabudowa, wy-
nikła z podstawowych potrzeb mieszkańców" (s. 6). Wydaje się, że archi-
tektura Rzeszowa powstała w okresie autonomii galicyjskiej — mimo kilku
naprawdę interesujących realizacji — nie wytrzymuje porównania z archi-
tekturą zbadanych już w znacznym stopniu i porównywalnych wielkością
miast galicyjskich, jak Nowy Sącz i Tarnów.
Na zakończenie niniejszych rozważań trudno uniknąć refleksji natury
konserwatorskiej. Jak trafnie zaobserwowała Autorka, rzeszowska archi-
tektura drugiej połowy XIX i początku XX wieku „dotrwała do naszych
czasów w stanie dewastacji, polegającej nie tylko na zrujnowaniu części
domów i zastąpieniu ich nowszymi budynkami, ale na pozbawieniu bar-
dzo wielu elewacji ich pierwotnych ozdób oraz na częściowej zmianie
układu i zewnętrznego wyglądu domów. Gwałtowne wprowadzenie nowej
zabudowy po 1950 r. rozbiło wcześniejszą narastającą organicznie struk-
turę miasta" (s. 4). Rzeszowowi w powojennej historii regionu nadano rolę
szczególną — niewielkie w gruncie rzeczy miasto otrzymało status miasta
wojewódzkiego, stolicy sporego obszaru południowo-wschodniej Polski.
Zapewne stało się tak w znacznej mierze na przekór sąsiedniemu Przemy-
ślowi, którego zdyskwalifikowało w rywalizacji z Rzeszowem położenie
i żywe polsko-ukraińskie animozje. Silnym atutem Rzeszowa był nato-
miast zadomowiony od okresu międzywojennego przemysł, a co za tym
idzie „robotniczy" charakter miejscowości. W ślad za decyzjami poszły czy-
ny — nie licząc się z historycznym układem i ukształtowaną przez wieki
panoramą miasta na wielką skalę podjęto dzieło przebudowy i rozbudowy.
Centrum miasta przecięły ruchliwe arterie komunikacyjne, dotychczaso-
we dominanty wysokościowe (w większości obiekty sakralne) przesłonięto
nowymi w postaci socrealistycznych kolosów, punktowców czy Pomnika
Czynu Rewolucyjnego. Nie jest tajemnicą że rzeszowski Rynek skazany
był wręcz na samozagładę, wynikającą z programowej bierności władz
względem tej części miasta. Zabudowę XIX- i XX-wieczną traktowano
zupełnie bez szacunku dla jej historycznej i artystycznej wartości.
Zdawać by się mogło, że czasy te mamy już za sobą jednak obserwacje
tego, co obecnie dzieje się w mieście, nie napawają optymizmem. Nagmin-
nie zdarzają się samowolne — lub co gorsze, zatwierdzone przez konserwa-
tora — przeróbki fasad i układów wewnętrznych kamienic (zob. il. na
175