Modus: Prace z historii sztuki (2.2001)

Caravaggio, dekoracji znanych
właściwie tylko z ikonografii i przez to
niedostatecznie uwzględnianych
w poprzednich syntezach malarstwa,
oraz do historycznych obrazów
sztalugowych, jak Perina del Vaga
Przejście Żydów przez Morze Czerwone
z r. 1523. Modus reliefowy uznawano
za to jako nieodpowiedni do scen
religijnych, realizowanych nadal
w albertiańskiej perspektywie
geometrycznej, jak wspomnianego
Polidora ołtarz Opłakiwania w kaplicy
Fra Mariano Fetti w San Silvestro al
Quirinale, gdzie artysta namalował też
atmosferyczne pejzaże z małymi
postaciami, może na wzór nie znanych
nam dziś malowideł starożytnych.
Również inni malarze dobierali rodzaj
kompozycji w zależności od tematu
i przeznaczenia dzieła. W swoich
dziełach religijnych tacy mistrzowie
jak Parmigianino i Rosso akcentowali
wdzięk jako symbol doskonałości
duszy, zapewne zastępując
Albertiańską koncepcję dającego się
nauczyć piękna racjonalnego
kategoriami wdzięku i zmysłowości,
będącymi darem. Zmysłowość
niektórych obrazów religijnych, jak
Pieta anielska namalowana przez
Rossa na zamówienie pobożnego
biskupa Tornabuoniego, realizuje
ideały wyrafinowanej dewocji wąskiej
grupy zleceniodawców. Późniejszym
przykładem tego nurtu jest
namalowana przez Parmigianina
Madonna delia rosa, zamówiona
wprawdzie przez osławionego Aretina,
ale ostatecznie podarowana papieżowi
Klemensowi VII. Obraz ten powstał już
w Bolonii po opuszczeniu Rzymu przez
mistrza. Malarstwo rzymskie
rozpowszechniło się bowiem szybko
wskutek emigracji artystów po
spustoszeniu Rzymu w r. 1527 (co

Autorka opisuje w kolejnym rozdziale
The Diaspora of Roman Style),
w ośrodkach nastawionych
procesarsko: Mantui, Genui i Parmie,
a także (wyjątkowo) na dworze
Franciszka I w Fontainebleau
przygotowywanym na przyjazd
Karola V w r. 1539, ale nie we
Florencji, Sienie, Ferrarze czy
Wenecji, gdzie cesarza nie
podejmowano. W Fontainebleau
doszło do rozwinięcia techniki
dekoracji stiukowej, zapoczątkowanej
odkryciami w Domus Aurea.
W rozdziale IV The Roman
Restoration Autorka opisuje sytuację
artystyczną Rzymu za pontyfikatu
Pawła III, papieża nawiązującego do
humanistycznych tradycji Wawrzyńca
Wspaniałego. Znane jest nowatorstwo
Sądu Ostatecznego Michała Anioła,
zanalizowane jednak w recenzowanej
książce w nowym świetle.
W dotychczasowych syntezach nie
eksponowano natomiast przełomowej
roli Kazania św. Jana Chrzciciela,
fresku Jacopina del Conte z r. 1538
w oratorium S. Giovanni Decollato,
który Hall nie bez racji nazywa
pierwszym przykładem nowej
maniery (s. 143). Oto scena religijna
realizuje reliefowy modus
kompozycyjny, zarezerwowany dotąd
dla tematów świeckich (jeśli nie
liczyć scen ze Starego Testamentu
dekorujących wnętrza prywatne),
rozpowszechniony następnie przez
Vasariego i Salviatiego w niezliczonych
kompozycjach niezależnie od tematu.
Związane z tym przekroczenie
bariery decorum stanowi, zdaniem
Autorki, istotną cezurę stylistyczną.
Odtąd główny nurt sztuki,
o wymiarze głównie estetycznym,
tworzono dla koneserów, którzy
rozpoznawali cytaty z co

190