DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.31110#0300
sformułowaniach św. Pawła w Liście do Filipian (3, 20-21) i Liście do Hebrajczy-
ków (11, 10-16). Uznanie świątyni Salomona za prefigurację ustanowionego przez
Chrystusa Kościoła dał Origenes z Aleksandrii (ok. 184-254), a myśl tę rozwijało
później wielu pisarzy średniowiecznych.^
W ramach alegorycznej interpretacji świątyni Salomona funkcjonowały jed-
nak i takie sformułowania, w których nacisk położony był bardziej na osobę bu-
downiczego, aniżeli samą budowlę. Jej wspaniałość i doskonałość stanowić miała
odzwierciedlenie mądrości tego, kto ją wzniósł i wielkości jego zasług wobec Bo-
ga. Poczynając od Euzebiusza z Cezarei, przez całe średniowiecze spotykamy peł-
ne podziwu porównania fundatorów nowowznoszonych kościołów do Salomona -
jako budowniczego świątyni jerozolimskiej 4^ Porównania te, w których
traktowany był jako „drugi Salomon", przybierały czasami formę swoiste-
go Kiedy w 538 r. ukończono w Konstantynopolu kościół Hagia Sofia,
patrząc nań cesarz Justynian miał powiedzieć: i naka-
zał ustawić posąg starotestamentowego króla, który spoglądając na nowo wznie-
sioną świątynię, zgrzytał zębami z zawiści.^ Także kaplica pałacowa w Akwizgra-
nie porównywana była ze świątynią jerozolimską, Alkuin zaś wychwalał Karola
Wielkiego jako „drugiego Salomona".^ W czasach renesansu, w gloryfikacyjnej
hiperbołizacji, zaczęto uwzględniać także świeckie budowle starotestamentowego
monarchy, szczególnie wzniesiony przez niego w pobliżu świątyni pałac królewski.
Najbardziej znanym tego przykładem są zakrojone na szeroką skałę architek-
toniczno-urbanistyczne przedsięwzięcia papieża Mikołaja V (1447-1455). W wyni-
ku przemian (osad, przedmieść) przed bazyliką św. Piotra, przebudowy jej sa-
mej i pałacu papieskiego, oraz wzniesieniu wielu innych towarzyszących budowli
wraz z fortyfikacjami, powstać miało ogromne założenie urbanistyczne o wizualnie
i ideowo zhierarchizowanym charakterze. Wielkie wznoszące się nad Rzymem,
pałac papieski górujący nad 3o7go, a nad nimi dominować miała bazylika św. Piotra.
Kompleks ten propagandowo unaoczniał ideę Watykanu jako „Państwa Bożego",
„Jerozolimy Niebiańskiej", czyli „Kościoła Triumfującego".^- Miał być obwiedzio-
ny murem i szeregiem baszt, zytcg z Uc jzj?
AA^Ago Ideowe przesłanie całego przedsięwzięcia szczegółowo przed-
stawił sekretarz Mikołaja V, florencki humanista Gianozzo Manetti (1396-1459),
w życiorysie będącym zarazem politycznym testamentem. Pisał on m.in., że papież
naśladował Salomona, który był z /ATzż iTzż^U Boźę/ i nie tylko
studiował opisy wzniesionych przez niego budowli w Piśmie Świętym, lecz także je-
go sentencje oraz komentarze do nich.^ Dokonawszy szczegółowej analizy porów-
nawczej pałacu papieskiego i bazyliki św. Piotra z pałacem Salomona i świątynią
3^ Kobielus (1989, s. 38- 47), wyłącznie na podstawie Apokalipsy; zob. Naredi-Rainer (1994), s. 46-55.
369 Euzebiusz, chwaląc Paulinusa - biskupa Tyru z pocz. IV w., jako budowniczego i restauratora Ko-
ścioła, przyrównał go zarówno do Bezazeła - architekta boskiego tabernakulum, jak i do Salomona
oraz Zorobabeła — budowniczych świątyni jerozolimskiej; zob. Ferber (1976), s. 22.
37" Anegdotę przekazał historyk Prokopiusz z Cezarei (ok. 490-562) w dziele Da% zob. Cahn
(1976), s. 69, przyp. 44.
37* Tamże, s. 70.
372 Battisti (1960), s. 81-84; Westfall (1974).
373 Westfall (1974), s. 124.
295
ków (11, 10-16). Uznanie świątyni Salomona za prefigurację ustanowionego przez
Chrystusa Kościoła dał Origenes z Aleksandrii (ok. 184-254), a myśl tę rozwijało
później wielu pisarzy średniowiecznych.^
W ramach alegorycznej interpretacji świątyni Salomona funkcjonowały jed-
nak i takie sformułowania, w których nacisk położony był bardziej na osobę bu-
downiczego, aniżeli samą budowlę. Jej wspaniałość i doskonałość stanowić miała
odzwierciedlenie mądrości tego, kto ją wzniósł i wielkości jego zasług wobec Bo-
ga. Poczynając od Euzebiusza z Cezarei, przez całe średniowiecze spotykamy peł-
ne podziwu porównania fundatorów nowowznoszonych kościołów do Salomona -
jako budowniczego świątyni jerozolimskiej 4^ Porównania te, w których
traktowany był jako „drugi Salomon", przybierały czasami formę swoiste-
go Kiedy w 538 r. ukończono w Konstantynopolu kościół Hagia Sofia,
patrząc nań cesarz Justynian miał powiedzieć: i naka-
zał ustawić posąg starotestamentowego króla, który spoglądając na nowo wznie-
sioną świątynię, zgrzytał zębami z zawiści.^ Także kaplica pałacowa w Akwizgra-
nie porównywana była ze świątynią jerozolimską, Alkuin zaś wychwalał Karola
Wielkiego jako „drugiego Salomona".^ W czasach renesansu, w gloryfikacyjnej
hiperbołizacji, zaczęto uwzględniać także świeckie budowle starotestamentowego
monarchy, szczególnie wzniesiony przez niego w pobliżu świątyni pałac królewski.
Najbardziej znanym tego przykładem są zakrojone na szeroką skałę architek-
toniczno-urbanistyczne przedsięwzięcia papieża Mikołaja V (1447-1455). W wyni-
ku przemian (osad, przedmieść) przed bazyliką św. Piotra, przebudowy jej sa-
mej i pałacu papieskiego, oraz wzniesieniu wielu innych towarzyszących budowli
wraz z fortyfikacjami, powstać miało ogromne założenie urbanistyczne o wizualnie
i ideowo zhierarchizowanym charakterze. Wielkie wznoszące się nad Rzymem,
pałac papieski górujący nad 3o7go, a nad nimi dominować miała bazylika św. Piotra.
Kompleks ten propagandowo unaoczniał ideę Watykanu jako „Państwa Bożego",
„Jerozolimy Niebiańskiej", czyli „Kościoła Triumfującego".^- Miał być obwiedzio-
ny murem i szeregiem baszt, zytcg z Uc jzj?
AA^Ago Ideowe przesłanie całego przedsięwzięcia szczegółowo przed-
stawił sekretarz Mikołaja V, florencki humanista Gianozzo Manetti (1396-1459),
w życiorysie będącym zarazem politycznym testamentem. Pisał on m.in., że papież
naśladował Salomona, który był z /ATzż iTzż^U Boźę/ i nie tylko
studiował opisy wzniesionych przez niego budowli w Piśmie Świętym, lecz także je-
go sentencje oraz komentarze do nich.^ Dokonawszy szczegółowej analizy porów-
nawczej pałacu papieskiego i bazyliki św. Piotra z pałacem Salomona i świątynią
3^ Kobielus (1989, s. 38- 47), wyłącznie na podstawie Apokalipsy; zob. Naredi-Rainer (1994), s. 46-55.
369 Euzebiusz, chwaląc Paulinusa - biskupa Tyru z pocz. IV w., jako budowniczego i restauratora Ko-
ścioła, przyrównał go zarówno do Bezazeła - architekta boskiego tabernakulum, jak i do Salomona
oraz Zorobabeła — budowniczych świątyni jerozolimskiej; zob. Ferber (1976), s. 22.
37" Anegdotę przekazał historyk Prokopiusz z Cezarei (ok. 490-562) w dziele Da% zob. Cahn
(1976), s. 69, przyp. 44.
37* Tamże, s. 70.
372 Battisti (1960), s. 81-84; Westfall (1974).
373 Westfall (1974), s. 124.
295