Novensia: Studia i Materiały (7.1995)

100

tej myśli wydaje się ważne dla problemu roli miast nadczarnomorskich w genezie i
przekształceniach kultu Herosa Trackiego w okresie grecko-rzymskim.
Jak już wcześniej ustalono, płyt i płytek z przedstawieniami Jeźdźca Trackiego z
Odessos nie znaleziono w większych zespołach. Powstaje więc problem, czy miejsca
odkrycia zabytków są identyczne z miejscami ich eksponowania w starożytności lub
do nich zbliżone. Jeśli istniała świątynia Herosa Trackiego, a w niej zabytki wotyw-
ne, to odkrywając przypadkowo te cx-vota, należałoby się spodziewać istnienia w po-
bliżu sanktuarium. Słuszność takiego rozumowania została wielokrotnie potwierdzo-
na w badaniach miejsc kultu Herosa Trackiego w głębi lądu27. Chciałbym jednak
przedstawić kilka uwag wskazujących na złożoną i pod tym względem sytuację na te-
renie miasta antycznego.
Cały materiał związany z kultem Herosa Trackiego znaleziony w Warnie i okoli-
cach podzieliłem na dwie kategorie, tzn. na płytki - materiał możliwy do uniesienia i
przeniesienia na pewną odległość przez jednego mężczyznę, i na płyty - materiał mo-
żliwy do uniesienia, ale niemożliwy do przeniesienia na dalszą odległość przez jed-
nego mężczyznę, wymagający do transportu minimum dwóch osób albo innego środ-
ka, np. wozu. Własne doświadczenia z zakresu archeologii eksperymentalnej
przekonały mnie, iż za płytkę uznać można zabytek o wysokości i szerokości mniej-
szej niż 0,5 m oraz grubości ok. 0,05 m. Takie wymiary warunkują nic tylko poręcz-
ność zabytku, ale także jego wagę. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że tak nieprecy-
zyjne kryteria podziału muszą budzić zastrzeżenia i wątpliwości, mimo to tak
podzielony materiał rozpatrzmy pod kątem miejsca znalezienia.
W Warnie, tzn. na terenie Odessos i nekropoli otaczających z trzech stron miasto,
znajdowano zbliżoną liczbę płyt i płytek, rozsianych w zasadzie równomiernie po ca-
łym obszarze, z nieznaczną preferencją dla terenu w obrębie rzymskich murów Ode-
ssos. Część płyt wykorzystano ponownie u schyłku starożytności jako materiał do
budowy grobów i innych budowli28. Przenoszenie w tym okresie płyt w różne miej-
sca w celach budowlanych dawało możliwość powstawania wtórnych skupisk zabyt-
ków, np. na terenie nekropoli późnoantycznej. Niewątpliwie mieszkańcy obficie
czerpali z ogromnego rezerwuaru obrobionego kamienia - i to marmuru - w ruinach
Odessos.
Natomiast w okolicach Warny, tzn. na obszarze należącym do Odessos29, znajdo-
wano z reguły płytki. W promieniu kilku kilometrów od Warny nie odkryto ani jed-
nej płyty. Dopiero w dalej położonych miejscowościach natrafiano na jedną lub kilka
płyt, znajdując ich łącznie mniej niż 10 sztuk. Specyficzną sytuację w Galata omówię
w innym miejscu. Płyty rozchodziły się z Odessos równomiernie we wszystkich mo-
żliwych kierunkach, z tendencją malejącą wraz ze wzrostem odległości.
Powstaje pytanie, czy obraz len świadczy o istnieniu kultu Herosa Trackiego w
sąsiedztwie Odessos w okresie rzymskim, a przewaga płytek nad płytami na tym ob-
szarze jest wynikiem ubóstwa Traków, których nic było stać na zakup okazałych wi-
zerunków swojego boga, wykonywanych w greckim mieście?30
Nie neguję możliwości istnienia kultu Herosa Trackiego w okolicach Odessos.