Novensia: Studia i Materiały (20.2009)

174

i ludność lokalną, funkcjonującym od VI w. p.n.e. do połowy III w. n.e. oraz
obejmującym swoim zasięgiem dzisiejsze pogranicze Ukrainy i Rosji z Półwyspem
Kerczeńskim po Teodozję, Półwyspem Tamariskim po Zatokę Gelendżyk oraz
wschodnie wybrzeże Morza Azowskiego po ujście Donu. Ceramika ręcznie
lepiona przenikała do greckich miejsc osadniczych razem z ludnością z „barba-
rzyńskich” peryferii. Poza tym miasta zakładane na północnych wybrzeżach
Morza Czarnego pozostawały w ścisłej więzi ekonomicznej i kulturowej z oko-
licznymi plemionami, o czym świadczą liczne znaleziska greckich i rzymskich
importów, choćby w kurhanach tego obszaru [Selov 1972, 203-218].
Ceramika, której będzie poświęcony ten artykuł, pochodzi z wykopalisk
w antycznym mieście Tanais, położonym w delcie Donu i funkcjonującym od
początku III w. p.n.e. do połowy III w. n.e., kiedy to uległo zniszczeniu przez
Gotów. W IV w. miasto podniosło się z ruiny dzięki nowej fali napływającej tam
ludności, jednak nie odzyskało już dawnego znaczenia, a w połowie V w. zostało
opuszczone.
Prace wykopaliskowe w Tanais prowadzi rosyjsko-polski odział Ekspedycji
Archeologicznej Dolnego Donu Instytutu Archeologii Rosyjskiej Akademii Nauk
pod kierownictwem T.M. Arseniewej. Ze strony polskiej w badaniach uczestniczą
pracownicy Ośrodka Badań nad Amtykiem Europy Południowo-Wschodniej
i Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
W niniejszym artykule zajmę się klasyfikacją ceramiki ręcznie lepionej
wydobytej w latach 1999-2005. Pierwsza data związana jest z rozpoczęciem
pracy na terenie wykopu XXV, natomiast druga z sezonem wykopaliskowym
poprzedzającym rozpoczęcie opracowywania materiału. Naczynia ręcznie
lepione1 sklasyfikowane są według typologii T.M. Arseniewej [Arsen’eva 1965;
Arsen’eva 1969], Szerzej opiszę tylko typy występujące w wykopie XXV, stąd
brakować będzie ciągłości numeracji kolejnych typów.
W czasie sezonów wykopaliskowych 1999-2005 wydzielono 619 fragmentów
naczyń ręcznie lepionych. Większość fragmentów stanowią wylewy - 67,37%,
następnie dna - 29,04%, brzuśce - 2,26%, a na końcu imadła - 1,62%. Przewaga
wylewów wynika z tego, że ta część naczyń w najmniejszym stopniu ulega
przepaleniu w procesie przygotowywania potraw.
Ze względu na jakość gliny i sposób produkcji naczynia z Tanais można
podzielić na dwie nierówne grupy, które obejmują wszystkie wydzielone typy
naczyń. Większa ich część wykonana jest ze słabo przygotowanej gliny
z domieszką drobnego szamotu, kamyczków i potłuczonych muszelek, widocz-
nych na powierzchni. Naczynia te mają najczęściej grube ścianki i w większości
przypadków powierzchnię nierówną, zagładzaną mokrą ręką albo szmatką,
obmiataną kępką roślin, noszącą ślady patyczka czy grzebykowatego stempelka.
Wzorem, jaki on zostawiał, ozdabiano całą powierzchnię lub tylko wydzielony
kawałek, tworząc ornament z prostych i zygzakowatych pasów. Tego typu cera-
mika występuje w kompleksach we wszystkich okresach funkcjonowania miasta
[Ajsen’eva 1969, 174].