DOI Artikel:
Ross, Juliusz: Kilka uwag o genezie pewnego typu polskich pałaców klasycystycznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26549#0399
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLONSKIEGO
Nr 45
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 1
1961
Juliusz Ross
Kilka uwag o genezie pewnego typu polskich pałaców klasycysty-
cznych*
Dzieje budownictwa pałacowego w Polsce wykazują clotąd w literaturze
naukowej liczne luki, które stanowią poważną przeszkodę w opracowaniu
ich syntezy. Wielka ilość cennych pod względem wartości artystycznej obiek-
tów pałacowych rozsianycli po rozłegłych obszarach Rzeczypospolitej czeka
na opracowanie. Dotyczy to również architektury klasycyzmu. W obecnym
stanie wiedzy można stwierdzić wykształcenie się w tym okresie odręhnego
typu budownictwa pałacowego, który rozpowszechnił się szybko na całym
terytorium Polski, znajdując urzeczywistnienie zwłaszcza w budowłach bar-
dzo zbytkownych. Przeciętny bowiem barokowy pałac z epoki saskiej roz-
pościerał się na modłę francuską „entre cour et jardin”, zaopatrzony był
w wydłużone oficyny boczne, a w planie i proporcjach przechowywał nie-
jedną cechę tradycyjnych założeń staropolskich
Nowy typ — łączący harmonijnie w jedną całość elementy włoskie z fran-
cuskimi pojawia się w latach siedemdziesiątych wieku XVIII, czyli w pierw-
szym okresie panowania Stanisława Augusta, stanowiącym przejście od rokoka
do klasycyzmu i poprzedzającym uformowanie się stylu nazywanego imie-
niem tego króla.
Reprezentują typ ten we wczesnej fazie klasycyznm wśród zachowanych
w całości dwa pałace, niemal równocześnie wzniesione na przeciwległych
krańcach Rzeczypospolitej, mianowicie: pałac w wielkopołskim Rogalinie,
zhudowany przez inarszałka wielkiego koronnego — Kazimierza Raczyń-
skiego w latacli 1770—1782 2 oraz pałac wojewody pomorskiego Feliksa
Antoniego Łosia w Narołu, którego bryła architektoniczna została ukończona
przed rokiem 1776. Oba te pałace zhłiżone do siebie w koncepcji artystycz-
nej, różnią się jednak swyni charakterem. Pałac w Rogalinie składa się
z starszego głównego korpusu, od którego wyhiegają z obu stron ku przodowi
dwa ćwierćkołisto wygięte ramiona parterowych galerii z lat osiemdziesią-
tych, wiążące się na końcach ze stojącymi po bokach budynkami oficyn.
Całość w ten sposób rohi wrażenie idealnego półkola. W pałacu narolskim
nie ma galerii — istnieją tylko ćwierćkoliste, a raczej ćwierćeliptyczne połą-
223
Nr 45
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 1
1961
Juliusz Ross
Kilka uwag o genezie pewnego typu polskich pałaców klasycysty-
cznych*
Dzieje budownictwa pałacowego w Polsce wykazują clotąd w literaturze
naukowej liczne luki, które stanowią poważną przeszkodę w opracowaniu
ich syntezy. Wielka ilość cennych pod względem wartości artystycznej obiek-
tów pałacowych rozsianycli po rozłegłych obszarach Rzeczypospolitej czeka
na opracowanie. Dotyczy to również architektury klasycyzmu. W obecnym
stanie wiedzy można stwierdzić wykształcenie się w tym okresie odręhnego
typu budownictwa pałacowego, który rozpowszechnił się szybko na całym
terytorium Polski, znajdując urzeczywistnienie zwłaszcza w budowłach bar-
dzo zbytkownych. Przeciętny bowiem barokowy pałac z epoki saskiej roz-
pościerał się na modłę francuską „entre cour et jardin”, zaopatrzony był
w wydłużone oficyny boczne, a w planie i proporcjach przechowywał nie-
jedną cechę tradycyjnych założeń staropolskich
Nowy typ — łączący harmonijnie w jedną całość elementy włoskie z fran-
cuskimi pojawia się w latach siedemdziesiątych wieku XVIII, czyli w pierw-
szym okresie panowania Stanisława Augusta, stanowiącym przejście od rokoka
do klasycyzmu i poprzedzającym uformowanie się stylu nazywanego imie-
niem tego króla.
Reprezentują typ ten we wczesnej fazie klasycyznm wśród zachowanych
w całości dwa pałace, niemal równocześnie wzniesione na przeciwległych
krańcach Rzeczypospolitej, mianowicie: pałac w wielkopołskim Rogalinie,
zhudowany przez inarszałka wielkiego koronnego — Kazimierza Raczyń-
skiego w latacli 1770—1782 2 oraz pałac wojewody pomorskiego Feliksa
Antoniego Łosia w Narołu, którego bryła architektoniczna została ukończona
przed rokiem 1776. Oba te pałace zhłiżone do siebie w koncepcji artystycz-
nej, różnią się jednak swyni charakterem. Pałac w Rogalinie składa się
z starszego głównego korpusu, od którego wyhiegają z obu stron ku przodowi
dwa ćwierćkołisto wygięte ramiona parterowych galerii z lat osiemdziesią-
tych, wiążące się na końcach ze stojącymi po bokach budynkami oficyn.
Całość w ten sposób rohi wrażenie idealnego półkola. W pałacu narolskim
nie ma galerii — istnieją tylko ćwierćkoliste, a raczej ćwierćeliptyczne połą-
223