DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Analogie: (metoda analizy porównawczej w historii sztuki)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26680#0015
nycłi w dziele, prowadzi do właściwej oceny osobistego wkładu twórcy w historię
sztuki, do określenia jego znaczenia i rangi. Rzecz oczywista, w ocenie wartości
odegrać musi swą rolę nie tylko umiejętność transformacji wpływów na własny
język plastyczny, nie tylko oryginalność stworzonego dzieła, lecz także jego
jakość, jego estetyczna ekspresja. Badany zaś za pomocą zestawień (porównań)
system wartości należy odnieść nie tylko do poszczególnych artystów, lecz także
do szkół, grup artystycznych, regionów twórczych, nawet wielkich stylów
historycznych, co wyjaśnić można na przykładach. Ustalono np., że w okresie
renesansu dawcą wartości były przede wszystkim Włochy, w ciągu zaś w. XIX
Francja. Za style w pełni oryginalne i samodzielne uznał Herbert Read tylko
antyk grecki i gotyk, bo romamzm, renesans, barok i neoklasycyzm były zja-
wiskiem wtórnym i szukały pożywek w antyku, a tylko sztuka grecka, z kolei
zaś dopiero gotyk, wypracowały formy całkowicie nowe, chociaż i one zawdzię-
czały niemało czasom przeszłym.
Posługiwanie się metodą porównawczą jest niezbędne z punktu widzenia
aksjologii, tj. konieczności wartościowania, tak istotnej dla wiedzy o sztuce —
i przeżyć estetycznych. Brak howiem absolutnych kryteriów oceny, która
zawsze ma charakter względny. Wartość obrazu, rzeźby itd. ustala się bowiem
ze względu na iime wytwory artystyczne, dzięki czemu zauważa się różnicę
jakościową między np. Rembrandtem a jednym z jego uczniów. Również upo-
dobania estetyczne danego okresu historycznego kształtują się dzięki możli-
wości porównań ze sztuką dawniejszą. Barok i neoklasycyzm odrzucały np. gotyk,
a znowu romantyzm przeciwstawiał się klasycyzmowi. Na zasadzie wyłączności
i kontrastu z odrzucaną konwencją styłistyczną powstawała estetyka norma-
tywna, którą charakteryzowały różne formy nacisku wywieranego na otocze-
nie, czego przykładu dostarcza także współczesność. Obowiązująca dzisiaj
estetyka normatywna prowadzi do różnych form terroru .społecznego, stoso-
wanego przez zwolenników awangardy, która przeciwstawia twórczość aseman-
tyczną i bezkształtną (informelle) sztuce niemal wyklętego realizmu.
Omawiany sposób postępowania badawczego łączy się automatycznie z me-
todą typologiczną, gdyż uchwycenie i zespalanie ze sobą podobnych typów
stylistycznych, a więc tworzenie systematyki typologicznej, może nastąpić
wyłącznie na podstawie analizy i zestawiania z sobą przedmiotów sztuki.
Jednakże anałityczny sposób badania w poszukiwaniu wzajemnych zbież-
ności między dziełami sztuki nie przynosi dostatecznej odpowiedzi na wszystkie
pytania sugerowane przez dzieło i jego formę. Cełem uniknięcia ewentuałnych
nieporozumień wyjaśnia się, że w dążeniu do wyczerpania złożonej zazwyczaj
problematyki wytworów artystycznych trzeba także porównywać z sobą za-
warte w nich treści rzeczowe i ideowe. Ale zgodnie z przyjętym założeniem ogra-
niczam w tym szkicu zakres rozważań wyłącznie do zagadnień formy w rozu-
mieniu zewnętrznej, oglądowej struktury dzieła sztuk plastycznych.
Jak o tym wspomniano, metoda porównawcza ma swoje ograniczenia,
a osiągane przy jej pomocy wyniki nie zawsze bywają zadowalające. Pochodzi
to przeważnie stąd, że poszukiwane związki powinowactwa między badanymi
7
sztuki, do określenia jego znaczenia i rangi. Rzecz oczywista, w ocenie wartości
odegrać musi swą rolę nie tylko umiejętność transformacji wpływów na własny
język plastyczny, nie tylko oryginalność stworzonego dzieła, lecz także jego
jakość, jego estetyczna ekspresja. Badany zaś za pomocą zestawień (porównań)
system wartości należy odnieść nie tylko do poszczególnych artystów, lecz także
do szkół, grup artystycznych, regionów twórczych, nawet wielkich stylów
historycznych, co wyjaśnić można na przykładach. Ustalono np., że w okresie
renesansu dawcą wartości były przede wszystkim Włochy, w ciągu zaś w. XIX
Francja. Za style w pełni oryginalne i samodzielne uznał Herbert Read tylko
antyk grecki i gotyk, bo romamzm, renesans, barok i neoklasycyzm były zja-
wiskiem wtórnym i szukały pożywek w antyku, a tylko sztuka grecka, z kolei
zaś dopiero gotyk, wypracowały formy całkowicie nowe, chociaż i one zawdzię-
czały niemało czasom przeszłym.
Posługiwanie się metodą porównawczą jest niezbędne z punktu widzenia
aksjologii, tj. konieczności wartościowania, tak istotnej dla wiedzy o sztuce —
i przeżyć estetycznych. Brak howiem absolutnych kryteriów oceny, która
zawsze ma charakter względny. Wartość obrazu, rzeźby itd. ustala się bowiem
ze względu na iime wytwory artystyczne, dzięki czemu zauważa się różnicę
jakościową między np. Rembrandtem a jednym z jego uczniów. Również upo-
dobania estetyczne danego okresu historycznego kształtują się dzięki możli-
wości porównań ze sztuką dawniejszą. Barok i neoklasycyzm odrzucały np. gotyk,
a znowu romantyzm przeciwstawiał się klasycyzmowi. Na zasadzie wyłączności
i kontrastu z odrzucaną konwencją styłistyczną powstawała estetyka norma-
tywna, którą charakteryzowały różne formy nacisku wywieranego na otocze-
nie, czego przykładu dostarcza także współczesność. Obowiązująca dzisiaj
estetyka normatywna prowadzi do różnych form terroru .społecznego, stoso-
wanego przez zwolenników awangardy, która przeciwstawia twórczość aseman-
tyczną i bezkształtną (informelle) sztuce niemal wyklętego realizmu.
Omawiany sposób postępowania badawczego łączy się automatycznie z me-
todą typologiczną, gdyż uchwycenie i zespalanie ze sobą podobnych typów
stylistycznych, a więc tworzenie systematyki typologicznej, może nastąpić
wyłącznie na podstawie analizy i zestawiania z sobą przedmiotów sztuki.
Jednakże anałityczny sposób badania w poszukiwaniu wzajemnych zbież-
ności między dziełami sztuki nie przynosi dostatecznej odpowiedzi na wszystkie
pytania sugerowane przez dzieło i jego formę. Cełem uniknięcia ewentuałnych
nieporozumień wyjaśnia się, że w dążeniu do wyczerpania złożonej zazwyczaj
problematyki wytworów artystycznych trzeba także porównywać z sobą za-
warte w nich treści rzeczowe i ideowe. Ale zgodnie z przyjętym założeniem ogra-
niczam w tym szkicu zakres rozważań wyłącznie do zagadnień formy w rozu-
mieniu zewnętrznej, oglądowej struktury dzieła sztuk plastycznych.
Jak o tym wspomniano, metoda porównawcza ma swoje ograniczenia,
a osiągane przy jej pomocy wyniki nie zawsze bywają zadowalające. Pochodzi
to przeważnie stąd, że poszukiwane związki powinowactwa między badanymi
7