DOI article:
Gumiński, Samuel: Śląska architektura późnobarokowa w pierwszej połowie XVIII wieku a kóscioł Św. Mikołaja na Małej Stronie w Pradze
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26680#0127
węższe przęsło mieszczące chór muzyczny; po jego bokach znajdujące się kaplice
nie grają roli w obrazie głównego wnętrza. Nawę otaczają po bokach filary
na wielobocznym, do pentagonu zbliżonym planie. Dwie skierowane do wnętrza
nawy strony filarów opatrzone są pilastrami stojącymi ukośnie (około 45°)
w stosunku do osi budowli. Spoczywające na pilastrach belkowanie zostało
przełamane i na narożniku filaru zatoczone łukiem, jego gzyms przebiega na
boczną, skośnie ku emporze zwróconą stronę podpory, wzbogaconą lizeną,
ginąc dalej w ściance działowej. W przyziemiu do bocznych stron filarów przy-
legają pilastry podtrzymujące profilowane arkady kaplic. Arkady owe, jak
również powyżej się znajdujące balustrady empor, zakreślone są w rzucie
linią falistą, stanowiącą po bokach przedłużenie skośnie ustawionych pilastrów
nawy, pośrodku zaś wybiegającą łukiem do głównego wnętrza. Analogiczną
formę ma chór organowy. Powierzchnia żaglastych sklepień kaplic przechodzi
bez rozgraniczenia w podniebia arkad. Kaplice nie mają bezpośredniej między
sobą komunikacji, natomiast prostokątne przejścia pomiędzy emporami ujęte
są w wielkie portale o łukowo podniesionych gzymsach.
Rzeczą najbardziej charakterystyczną, a jednocześnie rozstrzygającą o wy-
głądzie całości, jest forma sklepienia nawy i dlatego nad tą sprawą należy się
dłużej zatrzymać 30. Na sklepienie każdego z przęseł składają się elementy dwo-
tabl. 98, 99, s. 65. Por. też tenże, Beilrage zur Baukunst des 17. und 18. Jahrhunderts in Bohmen
(Zeitscbrift fiir Ostforschung III, 1954, s. 48 i nn.).
W nowszej literaturze czeskiej wysuwa się ostatnio hipotezę przypisującą częściowe lub
nawet calkowite autorstwo korpusu Giovanniemu Santiniemu; por. V. Richter, Zameckd
kaple ve Smificich (Sbornik praci filosoficke fakulty Brneńske University IV, 1955, rada c, nr 2,
s. 97, 106) oraz M. Korecky, K architektufe a fresce klenby svatomikulaśske lodi na Male Strane
(J. Śip, M. Korecky, A. i P. Paul, Jan Lukdś Kracker — Svaly Mikulaś, Praha 1959, s. 33).
Z pewną rezerwą do tej liipotezy ustosunkowuje się J. Neumann, Cesky barok, Praha 1969,
s. 28 i 95, a O. J. Blażićek, Barockkunst in Bohmen, Prag 1967, s. 48 i 61, popiera tezę o autor-
stwie Dientzenhofera.
30 Problematyka dotycząca sklepień w arcbitekturze późnobarokowej na terenie środkowej
Europy, a obejmująca zagadnienia rodowodu, formy, sposobu wykonania i roli sklepienia,
interesowala uczonych od dluższego czasu. Szczególnie czynni byli tu badacze sztuki czeskiej,
poniewaź właśnie w twórczości tego kraju sklepienia owe stanowiły jedno z ważniejszych osiąg-
nięć. Jednym z pierwszych autorów, piszącym na ten temat, był Karel B. Madl, Dientzenhofrovśky
motiv (Pamatky archeologicke XXXII, 1920/21, s. 201—215), który omówił zabytki architek-
tury kościelnej łączone z osobą Krzysztofa Dientzenhofera, analizując zasady rzutu poziomego
budowli jako decydujące dla formy całości wnętrza. Następnie zagadnieniem tych sklepień
zajął się Oldrich Stefan w artykule Pfispevky k dejinam ceske barokni architektury, II. 0 slo-
hove podstate centralnich staveb u Kiliana Ignace Dientzenhofera (Pamatky archeologicke XXXV,
1927, s. 468—545), gdzie zwrócił uwagę na łączność tego kierunku architektonicznego z twór-
czością Guariniego oraz skierował uwagę następców na właściwą drogę w analizie konstrukcji
sklepienia. Miroslav Korecky w pracy Poznamky k prazskemu Dientzenhoferovu prostoru
a klenbam (Umeni I, 1953, s. 261—285) analizował pod względem formalnym sklepienia wyróż-
niając dwa zasadnicze typy (otwarte I zamknięte). W kierunku wskazanym przez Stefana
poszedł Oldrich Rada, który oparłszy się na nowych pomiaracli zbudowanego przez K. I. Dient-
zenhofera kościoła w Poćaplach koło Terezina ostatecznie sformułował zasady konstrukcji
sklepień tego kierunku w pracy Prostor v barokni pohybove architektufe. Architektonicka analitycka
studle (Umeni III, 1955, s. 213—240). Wreszcie Heinrich Gerhard Franz opracował również
117
nie grają roli w obrazie głównego wnętrza. Nawę otaczają po bokach filary
na wielobocznym, do pentagonu zbliżonym planie. Dwie skierowane do wnętrza
nawy strony filarów opatrzone są pilastrami stojącymi ukośnie (około 45°)
w stosunku do osi budowli. Spoczywające na pilastrach belkowanie zostało
przełamane i na narożniku filaru zatoczone łukiem, jego gzyms przebiega na
boczną, skośnie ku emporze zwróconą stronę podpory, wzbogaconą lizeną,
ginąc dalej w ściance działowej. W przyziemiu do bocznych stron filarów przy-
legają pilastry podtrzymujące profilowane arkady kaplic. Arkady owe, jak
również powyżej się znajdujące balustrady empor, zakreślone są w rzucie
linią falistą, stanowiącą po bokach przedłużenie skośnie ustawionych pilastrów
nawy, pośrodku zaś wybiegającą łukiem do głównego wnętrza. Analogiczną
formę ma chór organowy. Powierzchnia żaglastych sklepień kaplic przechodzi
bez rozgraniczenia w podniebia arkad. Kaplice nie mają bezpośredniej między
sobą komunikacji, natomiast prostokątne przejścia pomiędzy emporami ujęte
są w wielkie portale o łukowo podniesionych gzymsach.
Rzeczą najbardziej charakterystyczną, a jednocześnie rozstrzygającą o wy-
głądzie całości, jest forma sklepienia nawy i dlatego nad tą sprawą należy się
dłużej zatrzymać 30. Na sklepienie każdego z przęseł składają się elementy dwo-
tabl. 98, 99, s. 65. Por. też tenże, Beilrage zur Baukunst des 17. und 18. Jahrhunderts in Bohmen
(Zeitscbrift fiir Ostforschung III, 1954, s. 48 i nn.).
W nowszej literaturze czeskiej wysuwa się ostatnio hipotezę przypisującą częściowe lub
nawet calkowite autorstwo korpusu Giovanniemu Santiniemu; por. V. Richter, Zameckd
kaple ve Smificich (Sbornik praci filosoficke fakulty Brneńske University IV, 1955, rada c, nr 2,
s. 97, 106) oraz M. Korecky, K architektufe a fresce klenby svatomikulaśske lodi na Male Strane
(J. Śip, M. Korecky, A. i P. Paul, Jan Lukdś Kracker — Svaly Mikulaś, Praha 1959, s. 33).
Z pewną rezerwą do tej liipotezy ustosunkowuje się J. Neumann, Cesky barok, Praha 1969,
s. 28 i 95, a O. J. Blażićek, Barockkunst in Bohmen, Prag 1967, s. 48 i 61, popiera tezę o autor-
stwie Dientzenhofera.
30 Problematyka dotycząca sklepień w arcbitekturze późnobarokowej na terenie środkowej
Europy, a obejmująca zagadnienia rodowodu, formy, sposobu wykonania i roli sklepienia,
interesowala uczonych od dluższego czasu. Szczególnie czynni byli tu badacze sztuki czeskiej,
poniewaź właśnie w twórczości tego kraju sklepienia owe stanowiły jedno z ważniejszych osiąg-
nięć. Jednym z pierwszych autorów, piszącym na ten temat, był Karel B. Madl, Dientzenhofrovśky
motiv (Pamatky archeologicke XXXII, 1920/21, s. 201—215), który omówił zabytki architek-
tury kościelnej łączone z osobą Krzysztofa Dientzenhofera, analizując zasady rzutu poziomego
budowli jako decydujące dla formy całości wnętrza. Następnie zagadnieniem tych sklepień
zajął się Oldrich Stefan w artykule Pfispevky k dejinam ceske barokni architektury, II. 0 slo-
hove podstate centralnich staveb u Kiliana Ignace Dientzenhofera (Pamatky archeologicke XXXV,
1927, s. 468—545), gdzie zwrócił uwagę na łączność tego kierunku architektonicznego z twór-
czością Guariniego oraz skierował uwagę następców na właściwą drogę w analizie konstrukcji
sklepienia. Miroslav Korecky w pracy Poznamky k prazskemu Dientzenhoferovu prostoru
a klenbam (Umeni I, 1953, s. 261—285) analizował pod względem formalnym sklepienia wyróż-
niając dwa zasadnicze typy (otwarte I zamknięte). W kierunku wskazanym przez Stefana
poszedł Oldrich Rada, który oparłszy się na nowych pomiaracli zbudowanego przez K. I. Dient-
zenhofera kościoła w Poćaplach koło Terezina ostatecznie sformułował zasady konstrukcji
sklepień tego kierunku w pracy Prostor v barokni pohybove architektufe. Architektonicka analitycka
studle (Umeni III, 1955, s. 213—240). Wreszcie Heinrich Gerhard Franz opracował również
117