DOI Artikel:
Hordyński, Piotr: Zespół architektoniczny Placu Królewskiego w Nancy fundacji Stanisława Leszczyńskiego: geneza, wartości artystyczne, program ideowy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26680#0168
przechodzi on niespodziewanie w owalny placyk ograniczony kolumnadą i fa-
sadą pałacu Intendentury.
Ów zespół placów, wielokrotnie wspominany w literaturze, przeważnie
zresztą z perspektywy li tylko urbanistyki 1, bardzo długo nie mógł się doczekać
wyczerpującej monografii. Wydaje się to o tyłe dziwne, że posiadamy wyjątkowo
bogatą dokumentację dotyczącą jego powstania. Autor projektu tego zespołu,
Emmanuel Here 2 wydał album rycin z planaini i widokami placu jeszcze przed
jego ukończeniem 3; podobny zbiór rycin ozdobnych krat z tegoż placu opubli-
kował ich twórca Jean Lamour 4. Ukazało się również staraniem Leszczyń-
skiego dokładne zestawienie wydatków na zrealizowanie tego przedsięwzięcia 5.
Ogłoszona niedawno we Francji doskonała monografia Pierre Marota jest dzie-
łem historyka, a nie historyka sztuki, toteż nie wyczerpuje całości problematyki
związanej z zespołem placów Nancy 6. Decyduję się więc podjąć ten temat,
by dotknąć kiłku nie do końca jeszcze wyjaśnionych zagadnień. Chciałbym raz
jeszcze poruszyć sprawę narodzin koncepcji placu, zająć się problematyką sty-
listyczną tego zespołu architektonicznego i w końcu podjąć zagadnienie jego
programu ideowego.
Powstanie zespołu placów w Nancy jest zasługą Stanisława Leszczyńskiego.
Dwukrotnie wybierany królem Polski i dwukrotnie korony pozbawiony, w r. 1737
został w wyniku międzymocarstwowej ugody dożywotnim księciem Lotaryngii
i Baru, które po jego śmierci miały być ostatecznie włączone do Francji. Władza,
jaką objął 59-letni Leszczyński, była dość iluzoryczna: finanse i wojskowość
pozostawały w gestii Francji, a rzeczywiste rządy sprawował generalny inten-
dent La Galaiziere 7. Mimo ograniczonej swobody działania Stanisław starał
się w miarę możliwości realizować swój ideał oświeconego władcy. Poświęcił
się działalności pisarskiej i dobroczynności, opiekował się oświatą i nauką,
fundował szpitale i szkoły, założył Akademię 8. Pragnął dodać śtvietności swemu
XW. Ostrowski, Działalność urbanistyczna Stanisława Leszczyńskiego w Nancy i jej pozycja
w dziejach budowy miast (Kwartalnik A i U II, 1957, s. 179—195). Artykuł ten omawia wyczer-
pująco zespół placów Nancy w jego aspekcie urbanistycznym, którym niniejsza praca bliżej
się nie zajmuje.
2 Życie tego architekta dokładnie omawia P. Marot, Emmanuel Ilere (Annales de l’Est
1954, nr 1).
3 E. Here, Plans et ełevations de la Place Royale de Nancy et d^autres edifices qui Venvironnent
batie par les ordres du Roy de Pologne..., Paris 1753.
4 J. Lamour, Recueil des ouvrages en serrurerie que Stanislas le Bienfaisant roi de Pologne
[...] a fait poser sur la Place Royale de Nancy, Nancy 1767.
5 Compte general de la depense des edifices ct batimens que le Roy de Pologne [...] a fait con-
struire pour Vembellissement de la ville de Nancy depuis 1751 jus^u^en 1759, Luneville 1761.
6 P. Marot, La Place Royale de Nancy. Image de la reunion de la Lorraine d la France. Du
monument du Bien-Aime a la statue du Bienfaisant, [Paris-Nancy] 1966. Do książki tej udało mi
się dotrzeć już po ukończeniu pierwszej wersji tej pracy.
7 O życiu Leszczyńskiego pisali m. in. J. Feldman, Stanisław Leszczyński, Wrocław 1948
i A. Lechicka, Rola dziejowa Stanisława Leszczyńskiego, Toruń 1951.
8 Właściwie była to Societe des Sciences et des Belles Lettres, zwana przez współczesnych
potocznie Akademią.
158
sadą pałacu Intendentury.
Ów zespół placów, wielokrotnie wspominany w literaturze, przeważnie
zresztą z perspektywy li tylko urbanistyki 1, bardzo długo nie mógł się doczekać
wyczerpującej monografii. Wydaje się to o tyłe dziwne, że posiadamy wyjątkowo
bogatą dokumentację dotyczącą jego powstania. Autor projektu tego zespołu,
Emmanuel Here 2 wydał album rycin z planaini i widokami placu jeszcze przed
jego ukończeniem 3; podobny zbiór rycin ozdobnych krat z tegoż placu opubli-
kował ich twórca Jean Lamour 4. Ukazało się również staraniem Leszczyń-
skiego dokładne zestawienie wydatków na zrealizowanie tego przedsięwzięcia 5.
Ogłoszona niedawno we Francji doskonała monografia Pierre Marota jest dzie-
łem historyka, a nie historyka sztuki, toteż nie wyczerpuje całości problematyki
związanej z zespołem placów Nancy 6. Decyduję się więc podjąć ten temat,
by dotknąć kiłku nie do końca jeszcze wyjaśnionych zagadnień. Chciałbym raz
jeszcze poruszyć sprawę narodzin koncepcji placu, zająć się problematyką sty-
listyczną tego zespołu architektonicznego i w końcu podjąć zagadnienie jego
programu ideowego.
Powstanie zespołu placów w Nancy jest zasługą Stanisława Leszczyńskiego.
Dwukrotnie wybierany królem Polski i dwukrotnie korony pozbawiony, w r. 1737
został w wyniku międzymocarstwowej ugody dożywotnim księciem Lotaryngii
i Baru, które po jego śmierci miały być ostatecznie włączone do Francji. Władza,
jaką objął 59-letni Leszczyński, była dość iluzoryczna: finanse i wojskowość
pozostawały w gestii Francji, a rzeczywiste rządy sprawował generalny inten-
dent La Galaiziere 7. Mimo ograniczonej swobody działania Stanisław starał
się w miarę możliwości realizować swój ideał oświeconego władcy. Poświęcił
się działalności pisarskiej i dobroczynności, opiekował się oświatą i nauką,
fundował szpitale i szkoły, założył Akademię 8. Pragnął dodać śtvietności swemu
XW. Ostrowski, Działalność urbanistyczna Stanisława Leszczyńskiego w Nancy i jej pozycja
w dziejach budowy miast (Kwartalnik A i U II, 1957, s. 179—195). Artykuł ten omawia wyczer-
pująco zespół placów Nancy w jego aspekcie urbanistycznym, którym niniejsza praca bliżej
się nie zajmuje.
2 Życie tego architekta dokładnie omawia P. Marot, Emmanuel Ilere (Annales de l’Est
1954, nr 1).
3 E. Here, Plans et ełevations de la Place Royale de Nancy et d^autres edifices qui Venvironnent
batie par les ordres du Roy de Pologne..., Paris 1753.
4 J. Lamour, Recueil des ouvrages en serrurerie que Stanislas le Bienfaisant roi de Pologne
[...] a fait poser sur la Place Royale de Nancy, Nancy 1767.
5 Compte general de la depense des edifices ct batimens que le Roy de Pologne [...] a fait con-
struire pour Vembellissement de la ville de Nancy depuis 1751 jus^u^en 1759, Luneville 1761.
6 P. Marot, La Place Royale de Nancy. Image de la reunion de la Lorraine d la France. Du
monument du Bien-Aime a la statue du Bienfaisant, [Paris-Nancy] 1966. Do książki tej udało mi
się dotrzeć już po ukończeniu pierwszej wersji tej pracy.
7 O życiu Leszczyńskiego pisali m. in. J. Feldman, Stanisław Leszczyński, Wrocław 1948
i A. Lechicka, Rola dziejowa Stanisława Leszczyńskiego, Toruń 1951.
8 Właściwie była to Societe des Sciences et des Belles Lettres, zwana przez współczesnych
potocznie Akademią.
158