DOI article:
Samek, Jan: Nieznana późnogotycka puszka na hostię e kościoła Mariackim w Krakowie: (do zagadnienia rytów w złotnictwie krakowskim)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26676#0111
barę na jednej z blacb jasnogórskicb (około r. 1480), gdzie złotnik posłużył się
ryciną Mistrza ES 29. Ale bywało i inaczej. Jak udowodniono, ryty na stopie
późnogotyckiego pacyfikału w kościele Św. Floriana w Krakowie inspirowane
były płaskorzeźbami w ołtarzu Wita Stwosza oraz jedną z kwater tryptyku
Matki Boskiej Bolesnej w katedrze wawełskiej 30. Nie należy się więc tutaj spo-
dziewać niewolniczej załeżności od rycin, bo przecież złotnicy wykonywali też
własne kompozycje 31.
3. Grawerowane dekoracje w gotyckim złotnictwie krakowskim nie były
dotąd przedmiotem osobnych badań. Omawiano je wyłącznie jako jeden z ełe-
mentów dzieła sztuki 32 albo po prostu pomijano, zasłaniając się faktem, że sta-
nowią odrębne zagadnienie 33. W rezultacie znaczna część grawerunków jest
w ogóle nie znana (wśród nich i te wybitne), gdyż nie przeprowadzono dotąd
tak szczegółowej dokumentacji fotograficznej, zresztą niektóre z nich nie dają
się sfotografować.
III. PROBLEM RECEPCJI GRAFIKI SCHONGAUERA W POLSCE
Mówiąc o grawerunku zdobiącym późnogotycką puszkę na hostię w skarbcu
kościoła Mariackiego w Krakowie nie sposób pominąć zagadnienia odbioru Schon-
gauerowskich rycin w Polsce. Zjawisko to od dawna interesowało historyków
sztuki, którzy poświęcali mu jednak najczęściej tylko krótkie wzmianki. Na
oddziaływanie Schongauera w sztuce polskiej jesieni średniowiecza zwracali
uwagę: ks. Szczęsny Dettloff 34, Tadeusz Dobrowolski 35, Władysław Terlecki 36,
29 Por. Bochnak i Pagaczewski, o. c., s. 96, fig. 70; Przyby szewski, o. c., s. 107. W obu
wymienionych pracach blacha ze św. Barbarą datowana jest na czas około r. 1500, czemu przeczy
styl zabytku, wskazujący wyraźnie na początek 4. ćwierci w. XV.
30 Bochnak i Pagaczewski, o. c., s. 125-126.
31 Przykładem, wprawdzie znacznie późniejszym, Jan Ceypler, złotnik krakowski działa-
jący z końcem w. XVII (por. E. Rastawiecki, Słoimik. rytowników polskich tudzież ohcych
w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących, Poznań 1886, s. 20-21).
32 W ten sposób na ogół traktują grawerunki Bochnak i Pagaczewski, o. c.
33 Skórkowska-Smolarska, o. c., przypis 1 na s. 10, omawiając złotnictwo w wojewódz-
twie śląskim i jego związki z warsztatami krakowskimi wręcz powiada, „że grawerunkiem jako
sztuką powstałą na odmiennych niż sprzęt liturgiczny założeniach bliżej się nie zajmuję“. Ro-
zumując w ten sposób pominęła autorka interesujące ryty figurałne na gotyckim kielichu z Brze-
zia nad Odrą, który zaginął w czasie ostatniej wojny światowej; dziś trudno odtworzyć nawet
ich program ikonograficzny.
34 S. Dettloff, „Śmierć Matki Boskiej“ wgałerii Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Zapiski Mu-
zealne IV-V, 1920, s. 24 i n.).
35 T. Dobrowolski, Studia nad średniowiecznym malarstwem ściennym w Polsce, Poznań
1927, s 127-129 (rozdział: „Ukrzyżowanie“ w krużganku kłasztoru oo. cystersów w Mogiłe).
36 W. Terlecki, Miniatury Graduału Jana Ołbrachta i ich źródła artystyczne (Sprawozdanie
Towarzystwa Naukowego we Lwowie VI, 1926, s. 25, 26, 29); Tenże, Ze studiów nad miniaturą
polską XVI wieku (Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego we Lwowie X, 1930, s. 19).
79
ryciną Mistrza ES 29. Ale bywało i inaczej. Jak udowodniono, ryty na stopie
późnogotyckiego pacyfikału w kościele Św. Floriana w Krakowie inspirowane
były płaskorzeźbami w ołtarzu Wita Stwosza oraz jedną z kwater tryptyku
Matki Boskiej Bolesnej w katedrze wawełskiej 30. Nie należy się więc tutaj spo-
dziewać niewolniczej załeżności od rycin, bo przecież złotnicy wykonywali też
własne kompozycje 31.
3. Grawerowane dekoracje w gotyckim złotnictwie krakowskim nie były
dotąd przedmiotem osobnych badań. Omawiano je wyłącznie jako jeden z ełe-
mentów dzieła sztuki 32 albo po prostu pomijano, zasłaniając się faktem, że sta-
nowią odrębne zagadnienie 33. W rezultacie znaczna część grawerunków jest
w ogóle nie znana (wśród nich i te wybitne), gdyż nie przeprowadzono dotąd
tak szczegółowej dokumentacji fotograficznej, zresztą niektóre z nich nie dają
się sfotografować.
III. PROBLEM RECEPCJI GRAFIKI SCHONGAUERA W POLSCE
Mówiąc o grawerunku zdobiącym późnogotycką puszkę na hostię w skarbcu
kościoła Mariackiego w Krakowie nie sposób pominąć zagadnienia odbioru Schon-
gauerowskich rycin w Polsce. Zjawisko to od dawna interesowało historyków
sztuki, którzy poświęcali mu jednak najczęściej tylko krótkie wzmianki. Na
oddziaływanie Schongauera w sztuce polskiej jesieni średniowiecza zwracali
uwagę: ks. Szczęsny Dettloff 34, Tadeusz Dobrowolski 35, Władysław Terlecki 36,
29 Por. Bochnak i Pagaczewski, o. c., s. 96, fig. 70; Przyby szewski, o. c., s. 107. W obu
wymienionych pracach blacha ze św. Barbarą datowana jest na czas około r. 1500, czemu przeczy
styl zabytku, wskazujący wyraźnie na początek 4. ćwierci w. XV.
30 Bochnak i Pagaczewski, o. c., s. 125-126.
31 Przykładem, wprawdzie znacznie późniejszym, Jan Ceypler, złotnik krakowski działa-
jący z końcem w. XVII (por. E. Rastawiecki, Słoimik. rytowników polskich tudzież ohcych
w Polsce osiadłych lub czasowo w niej pracujących, Poznań 1886, s. 20-21).
32 W ten sposób na ogół traktują grawerunki Bochnak i Pagaczewski, o. c.
33 Skórkowska-Smolarska, o. c., przypis 1 na s. 10, omawiając złotnictwo w wojewódz-
twie śląskim i jego związki z warsztatami krakowskimi wręcz powiada, „że grawerunkiem jako
sztuką powstałą na odmiennych niż sprzęt liturgiczny założeniach bliżej się nie zajmuję“. Ro-
zumując w ten sposób pominęła autorka interesujące ryty figurałne na gotyckim kielichu z Brze-
zia nad Odrą, który zaginął w czasie ostatniej wojny światowej; dziś trudno odtworzyć nawet
ich program ikonograficzny.
34 S. Dettloff, „Śmierć Matki Boskiej“ wgałerii Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Zapiski Mu-
zealne IV-V, 1920, s. 24 i n.).
35 T. Dobrowolski, Studia nad średniowiecznym malarstwem ściennym w Polsce, Poznań
1927, s 127-129 (rozdział: „Ukrzyżowanie“ w krużganku kłasztoru oo. cystersów w Mogiłe).
36 W. Terlecki, Miniatury Graduału Jana Ołbrachta i ich źródła artystyczne (Sprawozdanie
Towarzystwa Naukowego we Lwowie VI, 1926, s. 25, 26, 29); Tenże, Ze studiów nad miniaturą
polską XVI wieku (Sprawozdanie Towarzystwa Naukowego we Lwowie X, 1930, s. 19).
79