Poprzęcka, Maria: Akademizm (Warszawa, 1977)

akademia. Nie znaczy to, że akademia wyzwalając artystę z cechu nie
nałożyła nań innych, własnych więzów. Ileż to krzyczano i buntowano
się właśnie przeciw akademickiej tyranii! W teoretycznym systemie
akademii nie ma bowiem miejsca dla wątpiących, poszukujących. Ci
zawsze musieli iść samotnie swoją drogą. Akademia miewała okresy
liberalizmu, jak na przykład w osiemnastowiecznej Francji, gdy jej
członkami byli jednocześnie Chardin malujący mieszczańskie kuchnie
i dekorator buduarów markizy de Pompadour - Boucher. Bywała
wszakże, zwłaszcza gdy sprzęgła się z dyktatorskim systemem admini-
stracji państwowej, reakcyjną siłą dławiącą wszelką twórczość niepra-
womyślną. Sztuka istnieje dialektycznie między wolnością a rygorem,
między ładem a bezładem. Akademia zawsze dążyła do wyeliminowa-
nia bezładu, do narzucenia rygorów - i to było zarówno jej siłą, jak
słabością.
Akademie sztuk pięknych to instytucje, które powstawać zaczęły
w wieku XVI i istnieją po dzień dzisiejszy. Ich główną zasługą było
wypracowanie teorii, która zapewniła sztukom plastycznym wysokie
miejsce wśród różnych dziedzin działalności ludzkiej, oraz systemu
nauczania, który przez parę wieków panował w szkolnictwie artystycz-
nym. Zaś pod pojęciem „sztuka akademicka", mimo wszystkich
terminologicznych nieporozumień, zwykło się jednak rozumieć malar-
stwo powstałe w XIX wieku, i to raczej w jego drugiej połowie.
Dlatego też osobno zostaną tu omówione dzieje akademii jako insty-
tucji nauczającej i zarządzającej sztuką, osobno akademicka teoria
i praktyka, które w wielkim stopniu oddziaływały przynajmniej przez
dwa wieki na rozwój malarstwa europejskiego, i wreszcie osobno -
akademizm rozumiany historycznie, jako jeden z kierunków sztuki XIX
wieku. Ten historyczny i teoretyczny wstęp wydaje się niezbędny nie
tylko dla pełniejszego zrozumienia zjawiska akademizmu, ale i dla
związanych z nim społecznych aspektów funkcjonowania sztuki.
Jakie zaś malarstwo zostanie zaliczone do owego historycznie
pojmowanego, dziewiętnastowiecznego akademizmu? Przedstawio-
ne wyżej kontrowersje, które nadal się toczą, wskazują, jak trudno
o wyraźne kryteria. Dyskusje terminologiczne zwykle są jałowe (chcia-

19