DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Wokół zagadnień formy, programu ikonograficznego i treści zegara astronomicznego w kościele Panny Marii w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0017
w koronie na głowie, stojący z lewej strony u dołu, pokazuje wskazówką datę
na tarczy kalendarium (il. 3). Jego odpowiednik po prawej stronie - starszy
mężczyzna z brodą i mieczem (il. 4) - miał niegdyś ruchomą rękę, na co wska-
zuje obecność zawiasu20. W wyższej partii widnieją dwaj mężczyźni grający
na trąbkach i podtrzymujący konsole, na których zdaje się wspierać plane-
tarium. Obie postacie różnią się wyglądem: z lewej strony stoi młodzieniec
w spiczastej czapce (il. 5), z prawej zaś zwalisty, brodaty mężczyzna w kwiet-
nym wianku na głowie, z zawieszoną na pasku, pomiędzy rozstawionymi
nogami torbą z zatkniętym zań nożem (il. 6). Lica ścianek nad i pod wnękami,
w których stoją figury, ozdobione są płycinami wypełnionymi płaskorzeźbioną
floraturą i maskami liściastymi. Elementy rzeźbione pokrywa polichromia,
w której dominują czerwień, ciemny błękit i ciemna zieleń.
Druga kondygnacja - planetarium - ma kształt kwadratowej tablicy,
nadwieszonej nad dolną (il. 7). Jej boczne ściany ustawione są pod ukosem,
co sprawia, że ta partia zegara jest szersza od pozostałych. W kwadrat tab-
łicy ozdobionej u dołu arkadkowym fryzem, a u góry krenelażem wpisane jest
podzielone na kilka kręgów koło z tarczą pośrodku z mimośrodowym kolis-
tym wycięciem. Planetarium zaopatrzone jest we wskazówki: godzinową,
Słońca oraz Księżyca. W kręgu zewnętrznym wpisane są 24 cyfry określające
godziny: dwa razy od I-XII, przy czym południe oznacza górna cyfra XII, pół-
noc zaś dolna. Drugi krąg od zewnątrz podzielony jest na dwanaście odcinków,
a te z kolei na sześć mniejszych. Każdy większy odcinek stanowi odpowiednik
znaku zodiaku, mniejsze zaś to stopnie znaków (5, 10, 15, 20, 25, 30). Krąg ten
pozwałał obliczyć czas, który upłynął od równonocy wiosennej, czyli początku
znaku Barana. W kolejnym kręgu znajduje się dwanaście płaskorzeźbionych
antropo- i zoomorficznych znaków zodiaku. Ich tło jest zróżnicowane: Baran,
Lew, Strzelec - ukazane są na czerwonym; Byk, Panna, Koziorożec - na ciem-
nobłękitnym; Bliźnięta, Waga, Wodnik - na błękitnym; Rak, Skorpion, Ryby
- na zielonym tle. Przy znakach, w kolejnym kręgu znajdują się odpowiada-
jące im pisane minuskułą nazwy łacińskie: Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo,
Virgo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius, Pisces. Ostatni krąg
tworzą namalowane jasnoszare chmury na czerwonym od strony zewnętrznej
i błękitnym od strony wewnętrznej tle, układające się w meandryczny orna-
ment, w który wplecione są w regularnych odstępach rozmieszczone gwiazdy.
W centrum planetarium znajdują się dwie nałożone na siebie współśrod-
kowo tarcze. Krawędź wierzchniej podzielona jest na 30 odcinków, na prze-
mian białych i czerwonych, opatrzonych liczbami od 0 do 29 - są to dni mie-
siąca synodycznego, liczonego od nowiu do nowiu. Wnętrze tarczy zajmuje
ciemnobłękitne rozgwieżdżone niebo z wizerunkiem jasnobrązowego smoka,
wygiętego w łuk, przy którym, blisko środka, widnieją cztery większe gwiazdy.
20 S. Bogdanowicz, Dzieła sztuki..., s. 308, sugeruje, że mężczyzna mógł trzymać w ręce
klepsydrę, natomiast A. Januszajtis, Zegar astronomiczny..., s. 57, że mogła to być klepsydra lub
czaszka.
Wokół
zagadnień
formy...
13
na tarczy kalendarium (il. 3). Jego odpowiednik po prawej stronie - starszy
mężczyzna z brodą i mieczem (il. 4) - miał niegdyś ruchomą rękę, na co wska-
zuje obecność zawiasu20. W wyższej partii widnieją dwaj mężczyźni grający
na trąbkach i podtrzymujący konsole, na których zdaje się wspierać plane-
tarium. Obie postacie różnią się wyglądem: z lewej strony stoi młodzieniec
w spiczastej czapce (il. 5), z prawej zaś zwalisty, brodaty mężczyzna w kwiet-
nym wianku na głowie, z zawieszoną na pasku, pomiędzy rozstawionymi
nogami torbą z zatkniętym zań nożem (il. 6). Lica ścianek nad i pod wnękami,
w których stoją figury, ozdobione są płycinami wypełnionymi płaskorzeźbioną
floraturą i maskami liściastymi. Elementy rzeźbione pokrywa polichromia,
w której dominują czerwień, ciemny błękit i ciemna zieleń.
Druga kondygnacja - planetarium - ma kształt kwadratowej tablicy,
nadwieszonej nad dolną (il. 7). Jej boczne ściany ustawione są pod ukosem,
co sprawia, że ta partia zegara jest szersza od pozostałych. W kwadrat tab-
łicy ozdobionej u dołu arkadkowym fryzem, a u góry krenelażem wpisane jest
podzielone na kilka kręgów koło z tarczą pośrodku z mimośrodowym kolis-
tym wycięciem. Planetarium zaopatrzone jest we wskazówki: godzinową,
Słońca oraz Księżyca. W kręgu zewnętrznym wpisane są 24 cyfry określające
godziny: dwa razy od I-XII, przy czym południe oznacza górna cyfra XII, pół-
noc zaś dolna. Drugi krąg od zewnątrz podzielony jest na dwanaście odcinków,
a te z kolei na sześć mniejszych. Każdy większy odcinek stanowi odpowiednik
znaku zodiaku, mniejsze zaś to stopnie znaków (5, 10, 15, 20, 25, 30). Krąg ten
pozwałał obliczyć czas, który upłynął od równonocy wiosennej, czyli początku
znaku Barana. W kolejnym kręgu znajduje się dwanaście płaskorzeźbionych
antropo- i zoomorficznych znaków zodiaku. Ich tło jest zróżnicowane: Baran,
Lew, Strzelec - ukazane są na czerwonym; Byk, Panna, Koziorożec - na ciem-
nobłękitnym; Bliźnięta, Waga, Wodnik - na błękitnym; Rak, Skorpion, Ryby
- na zielonym tle. Przy znakach, w kolejnym kręgu znajdują się odpowiada-
jące im pisane minuskułą nazwy łacińskie: Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo,
Virgo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius, Pisces. Ostatni krąg
tworzą namalowane jasnoszare chmury na czerwonym od strony zewnętrznej
i błękitnym od strony wewnętrznej tle, układające się w meandryczny orna-
ment, w który wplecione są w regularnych odstępach rozmieszczone gwiazdy.
W centrum planetarium znajdują się dwie nałożone na siebie współśrod-
kowo tarcze. Krawędź wierzchniej podzielona jest na 30 odcinków, na prze-
mian białych i czerwonych, opatrzonych liczbami od 0 do 29 - są to dni mie-
siąca synodycznego, liczonego od nowiu do nowiu. Wnętrze tarczy zajmuje
ciemnobłękitne rozgwieżdżone niebo z wizerunkiem jasnobrązowego smoka,
wygiętego w łuk, przy którym, blisko środka, widnieją cztery większe gwiazdy.
20 S. Bogdanowicz, Dzieła sztuki..., s. 308, sugeruje, że mężczyzna mógł trzymać w ręce
klepsydrę, natomiast A. Januszajtis, Zegar astronomiczny..., s. 57, że mogła to być klepsydra lub
czaszka.
Wokół
zagadnień
formy...
13