DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Wokół zagadnień formy, programu ikonograficznego i treści zegara astronomicznego w kościele Panny Marii w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0047
muzyka akompaniowała ruchom ciał niebieskich, a także jednoczyła świat - jej
zespalającą rolę ukazuje rysunek w Psałterzu z Metz z początku XII w. (Metz,
Bibliotheąue Municipal), przedstawiający grającego na cytrze Dawida siedzą-
cego na tronie w centrum potrójnego kręgu. Prorokowi towarzyszą personifi-
kacje wiosny i lata, żywiołów oraz temperamentu sangwinicznego87. Obecność
nazwiska Platona na małej tarczy kalendarium odzwierciedlała znaczenie jego
koncepcji dla średniowiecznej kosmologii88.
Gdański zegar stanowił zatem metaforę kosmosu. Informował o jego struk-
turze, składnikach, o miejscu człowieka w uniwersum. Niósł też przesłanie gło-
szące, że kosmos i ziemia są dziełem boskim; boskim darem jest czas, którego
biegiem kieruje Stwórca, stojący ponad nim i ponad ruchem wszechświata89.
Andrzej Woziński
On Problems of the Form, Iconographic Programme and Content of the
Astronomical Clock in Our Lady’s Church in Gdańsk
In 1464-1470, the astronomicał clock in Our Ladys Church in Gdańsk was con-
structed. A number of characteristics such as a construction, size, components, emplace-
ment in the church connect the Gdańsk work to other clocks of this type which emerged
on the Baltic coast at the turn of the 14th century (Rostock, Doberan, Stralsund, Stendal,
Liibeck, Lund i Wismar). But it has several features - like the archaic style and iconograph-
ic programme of the lower part - which distinguish this work from the rest of them.
Formal and stylistic analyses are possible in limited range because only sculptures
from both sides of the lower part and sign of Libra from the zodiacal circle are the original
ones; the rest was reconstructed in 1987-1997. Taking into account the date of the clocks
construction it should be noted that the form and style of the preserved sculptures is
anachronistic. The closest analogies to them can be found in the sculpture at the turn of
the 14th century. This fact is difficułt to explain.
The goal of the iconographic programme analysis is an attempt to determine who the
four men on both sides of the calendar in the clocks lower part are. Their age, dress and
behaviour considerable variation, emplacement logic, and context connected to probłems
of time, space and movement, make us look for solving the mystery of their identity in
the widespread medieval theory which saw the man as a system of factors and relations
linking him with the universe.
87 MS 14, fol 1; Ch.E. Scillia, Meaningand the Cluny Capitals..., s. 133 nn., il. 1.
88 B. Obrist, La cosmologie medievale..., passim-, L. Pressouyre, Le cosmos platonicien...,
s. 551-593.
89 Przedstawiona próba odczytania programu ikonograficznego i treści zegara ma charakter
syntetyczny. Pełniejsze omówienie tych kwestii znajdzie się w szerszym opracowaniu przygoto-
wywanym przez autora.
Wokół
zagadnień
formy...
43
zespalającą rolę ukazuje rysunek w Psałterzu z Metz z początku XII w. (Metz,
Bibliotheąue Municipal), przedstawiający grającego na cytrze Dawida siedzą-
cego na tronie w centrum potrójnego kręgu. Prorokowi towarzyszą personifi-
kacje wiosny i lata, żywiołów oraz temperamentu sangwinicznego87. Obecność
nazwiska Platona na małej tarczy kalendarium odzwierciedlała znaczenie jego
koncepcji dla średniowiecznej kosmologii88.
Gdański zegar stanowił zatem metaforę kosmosu. Informował o jego struk-
turze, składnikach, o miejscu człowieka w uniwersum. Niósł też przesłanie gło-
szące, że kosmos i ziemia są dziełem boskim; boskim darem jest czas, którego
biegiem kieruje Stwórca, stojący ponad nim i ponad ruchem wszechświata89.
Andrzej Woziński
On Problems of the Form, Iconographic Programme and Content of the
Astronomical Clock in Our Lady’s Church in Gdańsk
In 1464-1470, the astronomicał clock in Our Ladys Church in Gdańsk was con-
structed. A number of characteristics such as a construction, size, components, emplace-
ment in the church connect the Gdańsk work to other clocks of this type which emerged
on the Baltic coast at the turn of the 14th century (Rostock, Doberan, Stralsund, Stendal,
Liibeck, Lund i Wismar). But it has several features - like the archaic style and iconograph-
ic programme of the lower part - which distinguish this work from the rest of them.
Formal and stylistic analyses are possible in limited range because only sculptures
from both sides of the lower part and sign of Libra from the zodiacal circle are the original
ones; the rest was reconstructed in 1987-1997. Taking into account the date of the clocks
construction it should be noted that the form and style of the preserved sculptures is
anachronistic. The closest analogies to them can be found in the sculpture at the turn of
the 14th century. This fact is difficułt to explain.
The goal of the iconographic programme analysis is an attempt to determine who the
four men on both sides of the calendar in the clocks lower part are. Their age, dress and
behaviour considerable variation, emplacement logic, and context connected to probłems
of time, space and movement, make us look for solving the mystery of their identity in
the widespread medieval theory which saw the man as a system of factors and relations
linking him with the universe.
87 MS 14, fol 1; Ch.E. Scillia, Meaningand the Cluny Capitals..., s. 133 nn., il. 1.
88 B. Obrist, La cosmologie medievale..., passim-, L. Pressouyre, Le cosmos platonicien...,
s. 551-593.
89 Przedstawiona próba odczytania programu ikonograficznego i treści zegara ma charakter
syntetyczny. Pełniejsze omówienie tych kwestii znajdzie się w szerszym opracowaniu przygoto-
wywanym przez autora.
Wokół
zagadnień
formy...
43