DOI article:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0055
w średniowieczu kolejno Kópingsvik i Sikehamn (Sikavarp), natomiast przed
połową XVII w. funkcję tę przejął szwedzki Kalmar15.
Piaskowiec gotlandzki Burgsvik
Materiałem, który w epoce średniowiecznej i nowożytnej stał się równie
często wykorzystywanym budulcem i medium rzeźbiarskim w basenie Morza
Bałtyckiego, był pochodzący z młodszego o jeden system w tabeli chronostraty-
graficznej górnego syluru (epoka ludlow, około 423-421 mln lat temu) kwarcowy
piaskowiec o nazwie Burgsvik, występujący na położonej u wschodnich wybrzeży
Szwecji wyspy Gotlandii16. Należała ona od IX w. do 1361 r. do Szwecji, następ-
nie przejściowo do Królestwa Danii, zakonu krzyżackiego (1398-1408) i książąt
zachodniopomorskich (1438-1449), a następnie do 1645 r. ponownie do Danii17.
Skałę tę charakteryzuje szarozielonkawa barwa, wynikająca z obecności glau-
konitu, oraz drobnoziarnista, porowata, acz stosunkowo jednolita powierzch-
nia (il. 5). Złoża, których miąższość sięga nawet 47 m i których wychodnie znajdują
się bezpośrednio na brzegu morza, występują w południowej części wyspy18, m.in.
wokół miejscowości Valar, Kvarne, Kattelvik, Udvidde i Snackbusard. Ich wydoby-
cie trwało przynajmniej od XII w., obecnie czynny jest tylko jeden kamieniołom
w Norrvange. Dzięki miękkości i podatność na obróbkę rzeźbiarską materiał ten
doczekał się uznania wśród kamieniarzy i rzeźbiarzy. Ze względu na występujące
w jego strukturze wapienno-ilaste lepiszcze, które łatwo eroduje, nie jest on zbyt
trwały. Podobnie jak w innych piaskowcach, występuje tutaj zjawisko powolnego
pękania narażonego na wilgoć, mróz i zanieczyszczenie powietrza materiału skal-
nego wzdłuż poszczególnych warstw sedymentacyjnych. Nasila się ono w przy-
padkach ekspozycji zewnętrznej figur lub elementów odkutych nieprawidłowo
z bloków, w których warstwy te przebiegają pionowo19.
Najstarsze importy rzeźby z Gotlandii i Olandii na tereny
państwa krzyżackiego i ziem polskich
Na Gotlandii już po połowie XII w. powstał największy w północnej części
Europy ośrodek kamieniarsko-rzeźbiarski, specjalizujący się w wykonywaniu
15 Ibidem, s. 15.
16 A. Munnecke, Bildung mikritischer Kalke im Silur auf Gotland, „Courier Forschungsin-
stitut Senckenberg” 1997, nr 198, s. 9, 13-15; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie
szwedzkie..., s. 12-13, 17-18.
17 Szwecja odzyskała Gotlandię i Olandię dopiero w 1645 r., po zakończeniu wojny z Danią,
na mocy układu pokojowego z Bromsebro.
18 A. Munnecke, Bildung mikritischer..., s. 9, 13.
19 D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 17-18, 39.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
51
połową XVII w. funkcję tę przejął szwedzki Kalmar15.
Piaskowiec gotlandzki Burgsvik
Materiałem, który w epoce średniowiecznej i nowożytnej stał się równie
często wykorzystywanym budulcem i medium rzeźbiarskim w basenie Morza
Bałtyckiego, był pochodzący z młodszego o jeden system w tabeli chronostraty-
graficznej górnego syluru (epoka ludlow, około 423-421 mln lat temu) kwarcowy
piaskowiec o nazwie Burgsvik, występujący na położonej u wschodnich wybrzeży
Szwecji wyspy Gotlandii16. Należała ona od IX w. do 1361 r. do Szwecji, następ-
nie przejściowo do Królestwa Danii, zakonu krzyżackiego (1398-1408) i książąt
zachodniopomorskich (1438-1449), a następnie do 1645 r. ponownie do Danii17.
Skałę tę charakteryzuje szarozielonkawa barwa, wynikająca z obecności glau-
konitu, oraz drobnoziarnista, porowata, acz stosunkowo jednolita powierzch-
nia (il. 5). Złoża, których miąższość sięga nawet 47 m i których wychodnie znajdują
się bezpośrednio na brzegu morza, występują w południowej części wyspy18, m.in.
wokół miejscowości Valar, Kvarne, Kattelvik, Udvidde i Snackbusard. Ich wydoby-
cie trwało przynajmniej od XII w., obecnie czynny jest tylko jeden kamieniołom
w Norrvange. Dzięki miękkości i podatność na obróbkę rzeźbiarską materiał ten
doczekał się uznania wśród kamieniarzy i rzeźbiarzy. Ze względu na występujące
w jego strukturze wapienno-ilaste lepiszcze, które łatwo eroduje, nie jest on zbyt
trwały. Podobnie jak w innych piaskowcach, występuje tutaj zjawisko powolnego
pękania narażonego na wilgoć, mróz i zanieczyszczenie powietrza materiału skal-
nego wzdłuż poszczególnych warstw sedymentacyjnych. Nasila się ono w przy-
padkach ekspozycji zewnętrznej figur lub elementów odkutych nieprawidłowo
z bloków, w których warstwy te przebiegają pionowo19.
Najstarsze importy rzeźby z Gotlandii i Olandii na tereny
państwa krzyżackiego i ziem polskich
Na Gotlandii już po połowie XII w. powstał największy w północnej części
Europy ośrodek kamieniarsko-rzeźbiarski, specjalizujący się w wykonywaniu
15 Ibidem, s. 15.
16 A. Munnecke, Bildung mikritischer Kalke im Silur auf Gotland, „Courier Forschungsin-
stitut Senckenberg” 1997, nr 198, s. 9, 13-15; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie
szwedzkie..., s. 12-13, 17-18.
17 Szwecja odzyskała Gotlandię i Olandię dopiero w 1645 r., po zakończeniu wojny z Danią,
na mocy układu pokojowego z Bromsebro.
18 A. Munnecke, Bildung mikritischer..., s. 9, 13.
19 D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 17-18, 39.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
51