DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0057
międzynarodowym pełniło miasto Visby, najmożniejsze w regionie i odgrywa-
jące ważną rolę w niemieckiej Hanzie22.
Pierwsze importy gotlandzkie, przede wszystkim odkute w wapie-
niu z Olandii romańskie chrzcielnice kielichowe, dotarły na teren Pomorza
Zachodniego i Gdańskiego w 1308-1309 r. włączonego zbrojnie do państwa
krzyżackiego odpowiednio około połowy XIII w. i około 1300-1350 r.23 W tym
samym okresie na tych terenach działały też gotlandzkie warsztaty kamie-
niarskie, które już z miejscowych materiałów: granitu i martwicy wapiennej
wykonały kilka znakomitych chrzcielnic na terenie dawnej ziemi chełmińskiej
i sieradzkiej oraz Kujaw24. Od około połowy XIV w. na Pomorze zaczęły też
docierać chrzcielnice stylu przejściowego (il. 6)25.
Równocześnie od początku XIV stulecia importowano do Chełmży i Mal-
borka odkute w czerwonawej i szarej odmianie wapienia olandzkiego gotyckie
płyty nagrobne wielkich mistrzów. Za najstarszą wypada uznać anonimową,
zachowaną w farze w Chełmnie, płytę osoby duchownej lub urzędnika zakonu
krzyżackiego zmarłego w 1301 r.26 W nieco późniejszym czasie Zakon ufun-
dował płyty: Siegfrieda von Feuchtwangen (zm. 1311 r.), Dietricha von Alten-
burg (zm. 1341 r.), Heinricha Dusemera (zm. 1353 r.) i Heinricha von Plauen
(zm. 1429 r., wyk. 1430 r.)27. Z XIV i XV w. pochodzą też najstarsze posadzkowe
23-25; L. Tollenaere, La Sculpture sur Pierre de Lancien diocese de Liege a Lepoąue romane,
Namur 1957, s. 52-54; P. Den Dooven, Histoire de la marbrerie antiąue de Theux et des tombeaux de
lafamille de la Marck dans L’Eifel, „Bulletin de la Societe Vervietoise d’Archeologie et d’Histoire”
1966, nr 53, s. 117-158; A. De Valkeneer, Evolution stylistiąue des tombeaux et dalles a gisants de
pierre en relief Moyen Age roman etgothiąue en Belgiąue, „Revue des archeologues et historiens d’art
de Louvain” 1973, nr 6, s. 75-97; J.J.M. Timmers, Grafkunst, [w:] idem, De kunst van hetMaasland 2.
De gotick en de renaissance, Assen 1980, s. 240-242, 246-249; E. Van Caster, R. Op de Beck, De
Grafkunst in Belgisch Limburg. Vloerzerken enplaten met persoonsvoorstellingen (13e tot 17e eeuw),
Assen 1981, s. 14-20; E. Groessens, L’exploitation et et 1’emploi du marbre noir de Dinant sous l’An-
cien Regime, [w:] Actes du 119e Congres national des Societes historiąues et scientifiąues. 3e Colloąue
»Carrieres et constructions«, Amiens 1994, s. 71-77, 82; H. Janse, D.J. de Vries, Werk en Merk van de
Steenhouwer. Het steenhouwerambacht in de Nederlanden voor 1800, Zwolle 1991, s. 33-37.
22 G. Svahnstrdm, Das mittelalterliche Visby, [w:] Hanse in Europa. Brticke zwischen den
Markten 12.-17. Jahrhundert, Kóln 1973, s. 209-218.
23 J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 25-26; Z. Krzymuska-Fafius, M. Ober, Śred-
niowieczna sztuka..., s. 6, poz. kat. 13, 14.
24 G. Chmarzyński, Sztuka pomorska, [w:] Słownik Geograficzny Państwa Polskiego, 1.1, War-
szawa 1937, s. 357, 358; J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 26-28; D. Król, P.P. Woź-
niak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 37. Tamże literatura przedmiotu.
25 J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 31, 33; T. Mroczko, Sztuka Chełmna
do końca XVIII w., [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, Warszawa-Poz-
nań-Toruń 1987, s. 169. Tamże wykaz literatury. Na temat chrzcielnic importowanych z Gotlan-
dii zob. także J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzciełnice..., s. 49-54.
26 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (dalej KZSP), t. 11: Województwo bydgoskie, z. 4: Powiat
chełmiński, opr. T. Mroczko, Warszawa 1976, s. 19; L. Krantz-Domasłowska, J. Domasłowski,
Kościół farny w Chełmie, Toruń 1991, s. 46.
27 KZSP, t. 11: Województwo bydgoskie, opr. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 16: Powiat
toruński, s. 16; P. Birecki, Dzieje sztuki w Chełmży, Chełmża 2001, s. 94; ostatnio A. Dobry,
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
53
jące ważną rolę w niemieckiej Hanzie22.
Pierwsze importy gotlandzkie, przede wszystkim odkute w wapie-
niu z Olandii romańskie chrzcielnice kielichowe, dotarły na teren Pomorza
Zachodniego i Gdańskiego w 1308-1309 r. włączonego zbrojnie do państwa
krzyżackiego odpowiednio około połowy XIII w. i około 1300-1350 r.23 W tym
samym okresie na tych terenach działały też gotlandzkie warsztaty kamie-
niarskie, które już z miejscowych materiałów: granitu i martwicy wapiennej
wykonały kilka znakomitych chrzcielnic na terenie dawnej ziemi chełmińskiej
i sieradzkiej oraz Kujaw24. Od około połowy XIV w. na Pomorze zaczęły też
docierać chrzcielnice stylu przejściowego (il. 6)25.
Równocześnie od początku XIV stulecia importowano do Chełmży i Mal-
borka odkute w czerwonawej i szarej odmianie wapienia olandzkiego gotyckie
płyty nagrobne wielkich mistrzów. Za najstarszą wypada uznać anonimową,
zachowaną w farze w Chełmnie, płytę osoby duchownej lub urzędnika zakonu
krzyżackiego zmarłego w 1301 r.26 W nieco późniejszym czasie Zakon ufun-
dował płyty: Siegfrieda von Feuchtwangen (zm. 1311 r.), Dietricha von Alten-
burg (zm. 1341 r.), Heinricha Dusemera (zm. 1353 r.) i Heinricha von Plauen
(zm. 1429 r., wyk. 1430 r.)27. Z XIV i XV w. pochodzą też najstarsze posadzkowe
23-25; L. Tollenaere, La Sculpture sur Pierre de Lancien diocese de Liege a Lepoąue romane,
Namur 1957, s. 52-54; P. Den Dooven, Histoire de la marbrerie antiąue de Theux et des tombeaux de
lafamille de la Marck dans L’Eifel, „Bulletin de la Societe Vervietoise d’Archeologie et d’Histoire”
1966, nr 53, s. 117-158; A. De Valkeneer, Evolution stylistiąue des tombeaux et dalles a gisants de
pierre en relief Moyen Age roman etgothiąue en Belgiąue, „Revue des archeologues et historiens d’art
de Louvain” 1973, nr 6, s. 75-97; J.J.M. Timmers, Grafkunst, [w:] idem, De kunst van hetMaasland 2.
De gotick en de renaissance, Assen 1980, s. 240-242, 246-249; E. Van Caster, R. Op de Beck, De
Grafkunst in Belgisch Limburg. Vloerzerken enplaten met persoonsvoorstellingen (13e tot 17e eeuw),
Assen 1981, s. 14-20; E. Groessens, L’exploitation et et 1’emploi du marbre noir de Dinant sous l’An-
cien Regime, [w:] Actes du 119e Congres national des Societes historiąues et scientifiąues. 3e Colloąue
»Carrieres et constructions«, Amiens 1994, s. 71-77, 82; H. Janse, D.J. de Vries, Werk en Merk van de
Steenhouwer. Het steenhouwerambacht in de Nederlanden voor 1800, Zwolle 1991, s. 33-37.
22 G. Svahnstrdm, Das mittelalterliche Visby, [w:] Hanse in Europa. Brticke zwischen den
Markten 12.-17. Jahrhundert, Kóln 1973, s. 209-218.
23 J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 25-26; Z. Krzymuska-Fafius, M. Ober, Śred-
niowieczna sztuka..., s. 6, poz. kat. 13, 14.
24 G. Chmarzyński, Sztuka pomorska, [w:] Słownik Geograficzny Państwa Polskiego, 1.1, War-
szawa 1937, s. 357, 358; J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 26-28; D. Król, P.P. Woź-
niak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 37. Tamże literatura przedmiotu.
25 J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzcielnice..., s. 31, 33; T. Mroczko, Sztuka Chełmna
do końca XVIII w., [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, Warszawa-Poz-
nań-Toruń 1987, s. 169. Tamże wykaz literatury. Na temat chrzcielnic importowanych z Gotlan-
dii zob. także J. Kuczyńska, Średniowieczne chrzciełnice..., s. 49-54.
26 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (dalej KZSP), t. 11: Województwo bydgoskie, z. 4: Powiat
chełmiński, opr. T. Mroczko, Warszawa 1976, s. 19; L. Krantz-Domasłowska, J. Domasłowski,
Kościół farny w Chełmie, Toruń 1991, s. 46.
27 KZSP, t. 11: Województwo bydgoskie, opr. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 16: Powiat
toruński, s. 16; P. Birecki, Dzieje sztuki w Chełmży, Chełmża 2001, s. 94; ostatnio A. Dobry,
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
53