DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0069
Bez wątpienia tą odmianą płyty nagrobnej, która zdominowała w Prusach
Królewskich całą twórczość kamieniarską, był typ o zredukowanej do mini-
mum kompozycji, pozbawiony bordiury, z wyciętym herbem (lub gmer-
kiem) i inskrypcją kommemoratywną (np. Katarzyny z Rokszyc Warszyckiej,
zm. 1631, w kościele dominikanek w Piotrkowie Trybunalskim)55. Cechą cha-
rakterystyczną właśnie dla ośrodków w Gdańsku, Elblągu i Toruniu, niespo-
tykaną w innych, np. małopolskich centrach kamieniarsko-rzeźbiarskich,
było stosowane już od XIV aż do końca XVIII w. specyficzne opracowanie
tychże inskrypcji, które polegało na wycinaniu nie samych liter, ale na wybra-
niu tła wokół nich, w poszczególnych liniach tekstu. Najdalsze na południe
przykłady takich napisów zawierają: wystawiona za życia w 1598 r. tablica
epitafijna burmistrza Mikołaja Przybyły, fundatora rozbudowy fary w Kazi-
mierzu Dolnym56, oraz nosząca datę 1661 dawna płyta kommemoratywna
rodziny Wierzbowskich z ich krypty w kościele parafialnym w Szadku pod
Sieradzem57. Wrażenie głębszej przestrzeni płyty potęgowało identyczne
opracowanie kartuszy herbowych, których formy i dekoracja zmieniały
się wraz z rozwojem ornamentyki, od form renesansowych po rokokowe
(por. np. płyty nagrobne biskupów: Wincentego Przerębskiego (zm. 1513,
wyk. 1517?) we Włocławku58, Szymona Rudnickiego (zm. 1621) i Mikołaja
Szyszkowskiego (zm. 1643) w katedrze fromborskiej59 oraz prymasa Teo-
dora Potockiego (zm. 1738, wyk. 1730) w jego własnej kaplicy grobowej
przy archikatedrze w Gnieźnie)60. W najbardziej prestiżowych fundacjach,
podobnie jak w docierających w późnym średniowieczu na teren Króle-
stwa Polskiego nielicznych wyrobach pracowni zachodnioeuropejskich61,
płyty kamienne ozdabiano odlanymi w brązie aplikacjami. Ich przykładami
są umieszczone w posadzce kościoła Mariackiego w Gdańsku płyty: rajcy
Matthiasa i Dorothei Zimmermann (1513), Johanna i Jacoba von Werden
(2. połowa XVI w.?), burmistrza Johannesa (zm. 1577) i Dorothei Brandesów
(zm. 1577 i 1587, atrybuowany Willemowi van den Blocke) oraz Sebalda
Schittera (1592) i burmistrza Johanna Schachmanna (zm. 1606)62, czy kilku
55 S. Chodyński, Klasztor panien dominikanek w Piotrkowie z kroniki klasztornej opisał...,
Włocławek 1914, s. 17.
56 W. Husarski, Kazimierz Dolny.s. 66, 67, 135, aneks 10.
57 KZSP, t. 2: Województwo łódzkie, z. 10: Powiat sieradzki, opr. K. Szczepkowska, Warszawa
1953, s. 27-28 (tu materiał określony mylnie jako piaskowiec).
58 KZSP, 1.11, z. 18: Włocławek i okolice, opr. T. Chrzanowski i M. Kornecki, Warszawa 1988, s. 25.
59 KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 71; J. Obłąk, Katedra we Fromborku..., s. 23-24.
60 Z. Świechowski, L. Krzyżanowski, Nagrobki i epitafia, [w:] Katedra gnieźnieńska, red.
A. Świechowska, Poznań-Warszawa-Lublin 1970, s. 241-242, tabl. C A, CI A, CI B (tu materiał
określony błędnie jako granit); A. Dobry, Płyty ipomniki..., s. 7-8, poz. kat. II/2-II/14.
61 P. Mrozowski, Polskie nagrobki..., s. 65, 82, 186, 227, poz. kat. I 37, I 95, I 111. Tamże
bteratura przedmiotu.
62 KZSP. Seria Nowa, t. 8, z. 1: Powiat bełżycki, opr. zbiorowe, Warszawa 1960, s. 118-121.
Tamże wykaz literatury.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
65
Królewskich całą twórczość kamieniarską, był typ o zredukowanej do mini-
mum kompozycji, pozbawiony bordiury, z wyciętym herbem (lub gmer-
kiem) i inskrypcją kommemoratywną (np. Katarzyny z Rokszyc Warszyckiej,
zm. 1631, w kościele dominikanek w Piotrkowie Trybunalskim)55. Cechą cha-
rakterystyczną właśnie dla ośrodków w Gdańsku, Elblągu i Toruniu, niespo-
tykaną w innych, np. małopolskich centrach kamieniarsko-rzeźbiarskich,
było stosowane już od XIV aż do końca XVIII w. specyficzne opracowanie
tychże inskrypcji, które polegało na wycinaniu nie samych liter, ale na wybra-
niu tła wokół nich, w poszczególnych liniach tekstu. Najdalsze na południe
przykłady takich napisów zawierają: wystawiona za życia w 1598 r. tablica
epitafijna burmistrza Mikołaja Przybyły, fundatora rozbudowy fary w Kazi-
mierzu Dolnym56, oraz nosząca datę 1661 dawna płyta kommemoratywna
rodziny Wierzbowskich z ich krypty w kościele parafialnym w Szadku pod
Sieradzem57. Wrażenie głębszej przestrzeni płyty potęgowało identyczne
opracowanie kartuszy herbowych, których formy i dekoracja zmieniały
się wraz z rozwojem ornamentyki, od form renesansowych po rokokowe
(por. np. płyty nagrobne biskupów: Wincentego Przerębskiego (zm. 1513,
wyk. 1517?) we Włocławku58, Szymona Rudnickiego (zm. 1621) i Mikołaja
Szyszkowskiego (zm. 1643) w katedrze fromborskiej59 oraz prymasa Teo-
dora Potockiego (zm. 1738, wyk. 1730) w jego własnej kaplicy grobowej
przy archikatedrze w Gnieźnie)60. W najbardziej prestiżowych fundacjach,
podobnie jak w docierających w późnym średniowieczu na teren Króle-
stwa Polskiego nielicznych wyrobach pracowni zachodnioeuropejskich61,
płyty kamienne ozdabiano odlanymi w brązie aplikacjami. Ich przykładami
są umieszczone w posadzce kościoła Mariackiego w Gdańsku płyty: rajcy
Matthiasa i Dorothei Zimmermann (1513), Johanna i Jacoba von Werden
(2. połowa XVI w.?), burmistrza Johannesa (zm. 1577) i Dorothei Brandesów
(zm. 1577 i 1587, atrybuowany Willemowi van den Blocke) oraz Sebalda
Schittera (1592) i burmistrza Johanna Schachmanna (zm. 1606)62, czy kilku
55 S. Chodyński, Klasztor panien dominikanek w Piotrkowie z kroniki klasztornej opisał...,
Włocławek 1914, s. 17.
56 W. Husarski, Kazimierz Dolny.s. 66, 67, 135, aneks 10.
57 KZSP, t. 2: Województwo łódzkie, z. 10: Powiat sieradzki, opr. K. Szczepkowska, Warszawa
1953, s. 27-28 (tu materiał określony mylnie jako piaskowiec).
58 KZSP, 1.11, z. 18: Włocławek i okolice, opr. T. Chrzanowski i M. Kornecki, Warszawa 1988, s. 25.
59 KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 71; J. Obłąk, Katedra we Fromborku..., s. 23-24.
60 Z. Świechowski, L. Krzyżanowski, Nagrobki i epitafia, [w:] Katedra gnieźnieńska, red.
A. Świechowska, Poznań-Warszawa-Lublin 1970, s. 241-242, tabl. C A, CI A, CI B (tu materiał
określony błędnie jako granit); A. Dobry, Płyty ipomniki..., s. 7-8, poz. kat. II/2-II/14.
61 P. Mrozowski, Polskie nagrobki..., s. 65, 82, 186, 227, poz. kat. I 37, I 95, I 111. Tamże
bteratura przedmiotu.
62 KZSP. Seria Nowa, t. 8, z. 1: Powiat bełżycki, opr. zbiorowe, Warszawa 1960, s. 118-121.
Tamże wykaz literatury.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
65