Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (9.2010)

i w zależnych od niego pozostałych ośrodkach Prus Królewskich: Elblągu
i Toruniu84. Należy podkreślić, iż „kamień szwedzki” stanowił podstawowy
materiał budowlany używany w Gdańsku w kamieniarce architektonicznej,
wykorzystywano go również na wielką skalę w kreacji rzeźby figuralnej i detali
dekoracji ornamentalnej, czy to reliefowej, czy - przede wszystkim - pełno-
plastycznej85. Nie udało się dotąd ustalić dzieła ozdobionego najwcześniejszą
dekoracją architektoniczno-rzeźbiarską odkutą w piaskowcu Burgsvik86. Nie
przeprowadzono dotąd analizy petrograficznej fundamentalnych dła roz-
woju nowożytnej architektury gdańskiej realizacji, np.: uchodzącego za naj-
starszy portalu z domu Ferberów (1517-1519?, około 1559? lub około 1570),
detali dekoracji fasady sierocińca przy kościele św. Elżbiety, fundacji Hansa
Konnerta (1547-1549), zniszczonej w 1945 r. kamiennej obudowy chrzcielnicy
świątyni Mariackiej (1552-1553, wykonanej przez mistrza gdańskiego Cornelisa
Hohe oraz rzeźbiarzy niderlandzkich Hinricha Nieborcha i Barthela Pasteydea),
czy fragmentów bogatej dekoracji Domu Angielskiego (1569-1570, wykona-
nych przez warsztat kamieniarski z Saksonii według projektu architektonicznego
Hansa Kramera z Drezna)87. Wciąż nierozpoznany pozostaje materiał, z którego
wykuto większość z najwcześniejszych dzieł gdańskiej plastyki nagrobnej: nagro-
bek Żalińskich w farze w Lubawie (około 1570?) czy rozbudowane epitafium
Kostków w Lisewie pod Chełmżą (1571)88. Najnowsze badania Janusza Pałubi-
ckiego dowiodły, iż pierwotny wystrój kamieniarski Zielonej Bramy (1564-1568,
zapewne według projektu Hansa Kramera i Regniera z Amsterdamu) wyko-
nany został z nieustalonego gatunku kamienia, natomiast piaskowca gotlandz-
kiego użyto dopiero przy przebudowie około 1600 r.89 Nie ulega za to wątpliwo-
ści, iż jednym z wcześniejszych dzieł architektury gdańskiej wzniesionym m.in.
z piaskowca Burgsvik była zaprojektowana i udekorowana przez Willema van den
Blocke monumentalna Brama Wyżynna (1586-1588)90. Kolejnymi czołowymi

84 J. Puciata-Pawłowska, Z dziejów stosunków artystycznych Torunia i Gdańska w XVI
i XVII w., „Teka Komisji Historii Sztuki” 1959, nr 1, s. 150, 154-156, 220; D. Król, P.P. Woźniak,

L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 34-50; M. Wardzyński, Analiza materiałowa..., s. 198,
200,211-212.

85 D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 39-50. Por. ostatnio

M. Wardzyński, Analiza materiałowa..., s. 200, 211-212.

86 D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski, Kamienie szwedzkie..., s. 36, 39-46, 50. Tamże syn-
tetyczne zestawienie dzieł z Gdańska wykonanych z tego materiału.

87 J. Pałubicki, Rzeźba kamienna..., s. 180-190. Tamże pozostałe powstałe między 1560
i 1585 r. dzieła rzeźbiarskie w Gdańsku, jednak bez identyfikacji materiałów.

88 G. Liek, Die Stadt Lóbau in Westpreussen, Marienwerder 1892, s. 373; KZSP, t. 11, z. 4,
s. 106. Tamźe literatura przedmiotu.

89 B. Godycki-Ćwirko, Architektoniczny płaszcz Zielonej Bramy, [w:] Zielona Brama w Gdań-
sku. Materiały z sesji z 12 maja 2003 w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, red. J. Pałubicki,
Gdańsk 2004, s. 135-139; J. Pałubicki, Rzeźba Zielonej Bramy w Gdańsku i jej program, [w:] ibi-
dem, s. 157, 161, 165, 182-183.

90 F. Krzysiak, Supliki Hansa Kamera..., s. 61, 67-69 (aneks 4). Za najwcześniejszą realiza-
cję uznawano dotąd, czy słusznie?, ozdobną aźurową balustradę wieńczącą wschodnią elewację

Import kamieni
i dzieł rzeźby...

73