DOI article:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0082
Michał z Prus Królewskich i Książęcych oraz Niderlandów, ale także brak na tym obsza-
Wardzyński rze lokalnych złóż skał zdatnych do obróbki rzeźbiarskiej109. Nie dziwi zatem
fakt realizacji na tym terenie największych poza Gdańskiem dzieł architektury
z użyciem importowanego via Królewiec piaskowca Burgsvik: okładziny elewa-
cji i detali wnętrza kaplic królewskiej św. Kazimierza i grobowej biskupa Eusta-
chego Wołłowicza (zm. 1630) przy katedrze wileńskiej (obie z około 1627-1631),
wykonanych zapewne według projektu Costante Tencalli przez warsztat pod
kierunkiem tegoż i jego brata, rzeźbiarza Giacoma, zrealizowanej przez ten sam
zespół dekoracji fasady miejscowego kościoła karmelitów bosych p.w. św. Teresy
(przed 1646)110 oraz nieznajdującego analogii w całej architekturze barokowej
dawnej Rzeczypospolitej monumentalnego zespołu okładzin i detali architek-
tonicznych kościoła i zabudowań eremu kamedułów w Pożajściu pod Kownem
(przed 1674-1684, wyk. Carlo i Pietro Putini), ufundowananych przez kancłerza
wielkiego litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca111.
Należy zaznaczyć, iż wszystkie te dzieła przewyższają rozmachem i staran-
nością rzeźbiarskiego opracowania dekoracji wszystkie analogiczne, pocho-
dzące jednak bez wyjątku z następnego stulecia realizacje z obszaru Małopolski,
ziem rusluch Korony i stołecznej Warszawy112. W tym kontekście tak wczesne
i powszechne występowanie monumentalnych okładzin kamiennych budynków
municypalnych i mieszkalnych w Gdańsku zasługuje na szczególe podkreśle-
nie. Przedstawione zestawienie po części tłumaczy znacznie mniejszą obecność
sprowadzanego z Gdańska piaskowca Burgsvik na centralnych i południowych
obszarach Korony, dokąd w dużych ilościach docierały analogiczne mate-
riały eksploatowane w lokalnych złożach usytuowanych w pobliżu rzek, m.in.
w Brzeźniu pod Koninem nad Wartą, Skowronnie Dolnym i Pińczowie nad
109 M. Wardzyński, Analiza materiałowa..., s. 188, 211, 213-214.
110 P. Jamski, The Building Stones..., s. 27-32; P. Jamski, M. Wardzyński, Kaplica biskupa
Eustachego Wołłowicza (w druku). Odnośnie do historii budowy tej świątyni zob. M. More-
lowski, Zagadnienie twórcy kapłicy św. Kazimierza i kościoła św. Teresy w Wilnie a Constantino
Tencalla, projektodawca kolumny Zygmunta III w Warszawie, „Prace i Materiały Sprawozdawcze
Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 1935, nr 4, s. 302-303; M. Bry-
kowska, Architektura karmełitów bosych w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 140-141.
111 Odnośnie do budowy tego kompleksu kłasztornego zob. ostatnio M. Karpowicz, Artisti
valsoldes..., s. 35-43.
112 Por. m.in. fasady późnobarokowych kościołów małopolskich: misjonarzy w Krakowie (pro-
jekt Kacper Bażanka, wykonanie przed 1728-1748), fary w Młodzawach i Chmielniku pod Piń-
czowem oraz cystersów w Jędrzejowie (wszystkie projekt Antonia Solari, wykonanie odpowiednio
około 1740r.,po 1730 i 1751-1754), a także karmelitów bosych w Warszawie (proj.Efraim Schróger,
1762-1780) i benedyktynów na Świętym Krzyżu (proj. Stefan Werncer?, 1781-1789 do około 1800).
Zob. m.in.: KZSP, t. 3, z. 4: Powiat kielecki (Warszawa 1957), s. 60; S. Lorentz, O architekcie Janie
Zaorze..., s. 94, 96-100; M. Karpowicz, Artisti ticinesi in Polonia nełlaprima meta del ‘700, Ticino
1999, s. 126-127, 130-132. Nawet na tak obfitujących w różnorodne materiały kamieniarskie tere-
nach jak centralna Małopołska i dawne województwo sandomierskie, poza kilkoma niewielkimi
kaplicami kopułowymi wzniesionymi w ciągu XVII w. przez muratorów z ośrodka w Pińczowie,
do 1. ćwierci XVIII w. okładanie całych elewacji budynków było rzadkością. Na tym tle tak wczesne
i powszechne ich występowanie w Gdańsku zasługuje na szczególe podniesienie.
78
Wardzyński rze lokalnych złóż skał zdatnych do obróbki rzeźbiarskiej109. Nie dziwi zatem
fakt realizacji na tym terenie największych poza Gdańskiem dzieł architektury
z użyciem importowanego via Królewiec piaskowca Burgsvik: okładziny elewa-
cji i detali wnętrza kaplic królewskiej św. Kazimierza i grobowej biskupa Eusta-
chego Wołłowicza (zm. 1630) przy katedrze wileńskiej (obie z około 1627-1631),
wykonanych zapewne według projektu Costante Tencalli przez warsztat pod
kierunkiem tegoż i jego brata, rzeźbiarza Giacoma, zrealizowanej przez ten sam
zespół dekoracji fasady miejscowego kościoła karmelitów bosych p.w. św. Teresy
(przed 1646)110 oraz nieznajdującego analogii w całej architekturze barokowej
dawnej Rzeczypospolitej monumentalnego zespołu okładzin i detali architek-
tonicznych kościoła i zabudowań eremu kamedułów w Pożajściu pod Kownem
(przed 1674-1684, wyk. Carlo i Pietro Putini), ufundowananych przez kancłerza
wielkiego litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca111.
Należy zaznaczyć, iż wszystkie te dzieła przewyższają rozmachem i staran-
nością rzeźbiarskiego opracowania dekoracji wszystkie analogiczne, pocho-
dzące jednak bez wyjątku z następnego stulecia realizacje z obszaru Małopolski,
ziem rusluch Korony i stołecznej Warszawy112. W tym kontekście tak wczesne
i powszechne występowanie monumentalnych okładzin kamiennych budynków
municypalnych i mieszkalnych w Gdańsku zasługuje na szczególe podkreśle-
nie. Przedstawione zestawienie po części tłumaczy znacznie mniejszą obecność
sprowadzanego z Gdańska piaskowca Burgsvik na centralnych i południowych
obszarach Korony, dokąd w dużych ilościach docierały analogiczne mate-
riały eksploatowane w lokalnych złożach usytuowanych w pobliżu rzek, m.in.
w Brzeźniu pod Koninem nad Wartą, Skowronnie Dolnym i Pińczowie nad
109 M. Wardzyński, Analiza materiałowa..., s. 188, 211, 213-214.
110 P. Jamski, The Building Stones..., s. 27-32; P. Jamski, M. Wardzyński, Kaplica biskupa
Eustachego Wołłowicza (w druku). Odnośnie do historii budowy tej świątyni zob. M. More-
lowski, Zagadnienie twórcy kapłicy św. Kazimierza i kościoła św. Teresy w Wilnie a Constantino
Tencalla, projektodawca kolumny Zygmunta III w Warszawie, „Prace i Materiały Sprawozdawcze
Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie” 1935, nr 4, s. 302-303; M. Bry-
kowska, Architektura karmełitów bosych w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 140-141.
111 Odnośnie do budowy tego kompleksu kłasztornego zob. ostatnio M. Karpowicz, Artisti
valsoldes..., s. 35-43.
112 Por. m.in. fasady późnobarokowych kościołów małopolskich: misjonarzy w Krakowie (pro-
jekt Kacper Bażanka, wykonanie przed 1728-1748), fary w Młodzawach i Chmielniku pod Piń-
czowem oraz cystersów w Jędrzejowie (wszystkie projekt Antonia Solari, wykonanie odpowiednio
około 1740r.,po 1730 i 1751-1754), a także karmelitów bosych w Warszawie (proj.Efraim Schróger,
1762-1780) i benedyktynów na Świętym Krzyżu (proj. Stefan Werncer?, 1781-1789 do około 1800).
Zob. m.in.: KZSP, t. 3, z. 4: Powiat kielecki (Warszawa 1957), s. 60; S. Lorentz, O architekcie Janie
Zaorze..., s. 94, 96-100; M. Karpowicz, Artisti ticinesi in Polonia nełlaprima meta del ‘700, Ticino
1999, s. 126-127, 130-132. Nawet na tak obfitujących w różnorodne materiały kamieniarskie tere-
nach jak centralna Małopołska i dawne województwo sandomierskie, poza kilkoma niewielkimi
kaplicami kopułowymi wzniesionymi w ciągu XVII w. przez muratorów z ośrodka w Pińczowie,
do 1. ćwierci XVIII w. okładanie całych elewacji budynków było rzadkością. Na tym tle tak wczesne
i powszechne ich występowanie w Gdańsku zasługuje na szczególe podniesienie.
78