DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0103
oryginalnie skomponowane nagrobki i epitafia, zamówione m.in. dla upamięt-
nienia biskupów Kazimierza Jana Opalińskiego (zm. 1693) i Kazimierza Jana
Szczuki (zm. 1694)160, zdominowały na przełomie XVII i XVIII w. wnętrza
katedr w Chełmży i Fromborku (il. 29).
Ten kolejny okres prosperity ośrodka gdańskiego, połączony ze skokiem
jakościowym i ilościowym wykonywanych tam dzieł kamiennej małej archi-
tektury i rzeźby, raptownie przerwała katastrofa wojny północnej (1702-1709).
Po jej zakończeniu kryzys ekonomiczny i przedłużający się proces odbu-
dowy całego państwa spowodował do około 1720 r. drastyczne ograniczenie
zamówień ze strony polskiego duchowieństwa i magnaterii, którzy byli dotąd
w głębi Rzeczypospolitej głównymi odbiorcami rzeźby gdańskiej. Z całej
1. połowy XVIII w. poza Gdańskiem161 zachowało się zaledwie kilkanaście wyróż-
niających się dzieł anonimowych tutejszych rzeźbiarzy-kamieniarzy, zktórych
na uwagę zasługuj e przede wszystkim liczący aż osiem epitafiów zbliżonych do sie-
bie kompozycją i programem ideowym zespół upamiętniający członków rodziny
Załuskich i skoligaconych z nimi rodzin senatorskich w kolegiacie w Pułtusku
(1719-1721), które zamówił ówczesny biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski
(il. 30)162, oraz zaprojektowany przez zamieszkałego w Toruniu innego architekta
z Valsoldy, Giovanniego Battistę Cocchi, monumentalny ołtarz boczny Krzyża
Św. (1744) w katedrze w Chełmży163. Z projektem tego twórcy należałoby też
związać zespół ośmiu wykazujących daleko idące podobieństwo do omówionej
powyżej nastawy z Chełmży późnobarokowych ołtarzy bocznych w kościele
pojezuickim na Starych Szkotach pod Gdańskiem (1762-1764). Dwa z nich,
św. Krzyża i Matki Bożej, nieznani kamieniarze odkuli w 1762 r. z marmuru
sprowadzonego z Holandii164 i czerwonego wapienia olandzkiego.
160 KZSP, t. 11, z. 16, s. 17, 18 (Chełmża); KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 64 (Frombork).
Odnośnie do osoby i dorobku Johannesa Soffrensa zob. K. Jarocińska, Prace snycerskie Jana
Sojfrensa z Elbląga dla misjonarzy w Chełmnie i w Warszawie, [w:] Artyści włoscy w Polsce
XV- XVIII wiek, red. J.A. Chrościcki, R. Sulewska, Warszawa 2004, szczególnie s. 640, przyp. 68;
K. Wardzyńska, Johannes Soffrens - rzeźbiarz elbląski przełomu XVII i XVIII wieku, [w:] Rzeźba
w Prusach (w druku).
161 Obok przynajmniej kilkudziesięciu zachowanych lub znanych z ikonografii sprzed 1945 r.
zespołów dekoracji elewacji barokowych kamienic mieszczańskich, z piaskowca gotlandzkiego
oraz czerwonego wapienia olandzkiego zrealizowano w Gdańsku w 1. połowie XVIII w. już tylko
kilka epitafiów: Piotra Wyhowskiego w kościele dominikanów (1705-1713), Samuela Schlewiga
(po 1715, zniszczone 1945) i Christiana Abichta (1724-1730, wymienione około 1900) u fran-
ciszkanów, inskrypcyjne Adama Waya w kościele św. Elżbiety (po 1719) oraz Jana Jakuba Potu-
lickiego (?) u karmelitów bosych (około 1730, silnie uszkodzone 1945) i Franciszka Szembeka
w świątyni św. Brygidy (1738). Zob. K. Cieślak, Kościół-cmentarzem..., il. 58-64.
162 E. Rowińska, Z mecenatu Ludwika Załuskiego biskupa płockiego. Epitafia rodzinne w Puł-
tusku, „BHS” 1963, nr 25, s. 145-152; KZSP, t. 10, z. 20, s. 50-52.
163 M. Karpowicz, Giovanni Battista Cocchi, [w:] Artisti vałsoldesi..., s. 134-137.
164 T. Guć-Jednaszewska, Dokumentacja i konserwacja..., s. 73-74; J. Paszenda, Zabudo-
wania jezuickie na przedmieściu Gdańskie Stare Szkoty, [w:] idem, Budowłe jezuickie w Polsce
XVI- XVIII w., t. 2, Warszawa 2000, s. 16; ostatnio S. Kościelniak, Jezuici w Gdańsku od drugiej
połowy XVI do końca XVIII w., Kraków 2003, s. 124.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
99
nienia biskupów Kazimierza Jana Opalińskiego (zm. 1693) i Kazimierza Jana
Szczuki (zm. 1694)160, zdominowały na przełomie XVII i XVIII w. wnętrza
katedr w Chełmży i Fromborku (il. 29).
Ten kolejny okres prosperity ośrodka gdańskiego, połączony ze skokiem
jakościowym i ilościowym wykonywanych tam dzieł kamiennej małej archi-
tektury i rzeźby, raptownie przerwała katastrofa wojny północnej (1702-1709).
Po jej zakończeniu kryzys ekonomiczny i przedłużający się proces odbu-
dowy całego państwa spowodował do około 1720 r. drastyczne ograniczenie
zamówień ze strony polskiego duchowieństwa i magnaterii, którzy byli dotąd
w głębi Rzeczypospolitej głównymi odbiorcami rzeźby gdańskiej. Z całej
1. połowy XVIII w. poza Gdańskiem161 zachowało się zaledwie kilkanaście wyróż-
niających się dzieł anonimowych tutejszych rzeźbiarzy-kamieniarzy, zktórych
na uwagę zasługuj e przede wszystkim liczący aż osiem epitafiów zbliżonych do sie-
bie kompozycją i programem ideowym zespół upamiętniający członków rodziny
Załuskich i skoligaconych z nimi rodzin senatorskich w kolegiacie w Pułtusku
(1719-1721), które zamówił ówczesny biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski
(il. 30)162, oraz zaprojektowany przez zamieszkałego w Toruniu innego architekta
z Valsoldy, Giovanniego Battistę Cocchi, monumentalny ołtarz boczny Krzyża
Św. (1744) w katedrze w Chełmży163. Z projektem tego twórcy należałoby też
związać zespół ośmiu wykazujących daleko idące podobieństwo do omówionej
powyżej nastawy z Chełmży późnobarokowych ołtarzy bocznych w kościele
pojezuickim na Starych Szkotach pod Gdańskiem (1762-1764). Dwa z nich,
św. Krzyża i Matki Bożej, nieznani kamieniarze odkuli w 1762 r. z marmuru
sprowadzonego z Holandii164 i czerwonego wapienia olandzkiego.
160 KZSP, t. 11, z. 16, s. 17, 18 (Chełmża); KZSP. Seria Nowa, t. 2, z. 1, s. 64 (Frombork).
Odnośnie do osoby i dorobku Johannesa Soffrensa zob. K. Jarocińska, Prace snycerskie Jana
Sojfrensa z Elbląga dla misjonarzy w Chełmnie i w Warszawie, [w:] Artyści włoscy w Polsce
XV- XVIII wiek, red. J.A. Chrościcki, R. Sulewska, Warszawa 2004, szczególnie s. 640, przyp. 68;
K. Wardzyńska, Johannes Soffrens - rzeźbiarz elbląski przełomu XVII i XVIII wieku, [w:] Rzeźba
w Prusach (w druku).
161 Obok przynajmniej kilkudziesięciu zachowanych lub znanych z ikonografii sprzed 1945 r.
zespołów dekoracji elewacji barokowych kamienic mieszczańskich, z piaskowca gotlandzkiego
oraz czerwonego wapienia olandzkiego zrealizowano w Gdańsku w 1. połowie XVIII w. już tylko
kilka epitafiów: Piotra Wyhowskiego w kościele dominikanów (1705-1713), Samuela Schlewiga
(po 1715, zniszczone 1945) i Christiana Abichta (1724-1730, wymienione około 1900) u fran-
ciszkanów, inskrypcyjne Adama Waya w kościele św. Elżbiety (po 1719) oraz Jana Jakuba Potu-
lickiego (?) u karmelitów bosych (około 1730, silnie uszkodzone 1945) i Franciszka Szembeka
w świątyni św. Brygidy (1738). Zob. K. Cieślak, Kościół-cmentarzem..., il. 58-64.
162 E. Rowińska, Z mecenatu Ludwika Załuskiego biskupa płockiego. Epitafia rodzinne w Puł-
tusku, „BHS” 1963, nr 25, s. 145-152; KZSP, t. 10, z. 20, s. 50-52.
163 M. Karpowicz, Giovanni Battista Cocchi, [w:] Artisti vałsoldesi..., s. 134-137.
164 T. Guć-Jednaszewska, Dokumentacja i konserwacja..., s. 73-74; J. Paszenda, Zabudo-
wania jezuickie na przedmieściu Gdańskie Stare Szkoty, [w:] idem, Budowłe jezuickie w Polsce
XVI- XVIII w., t. 2, Warszawa 2000, s. 16; ostatnio S. Kościelniak, Jezuici w Gdańsku od drugiej
połowy XVI do końca XVIII w., Kraków 2003, s. 124.
Import kamieni
i dzieł rzeźby...
99