DOI article:
Michalski, Sergiusz: Od "Alegorii poddania się Antwerpii" do "Apoteozy gdańska": o wpływie Hansa Vredemana de Vriesa na Izaaka van den Blocke
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0126
Sergiusz
Michalski
Apoteoza Gdańska stanowi centralny obraz dekoracji stropu wykonanej
około 1607/1608 r., której autorami byli Izaak van den Blocke oraz snycerz
i cieśla (Kistler) Simon Hoerle. Poprzednio na tym miejscu znajdowało
się późnogotyckie belkowanie, którego dekoracja pochodziła z połowy lat
dziewięćdziesiątych XVI w. i była dziełem malarza niderlandzkiego Hansa
Vredemana de Vriesa. Nie udało się dotychczas określić w sposób zadowa-
lający wyglądu stropu w latach dziewięćdziesiątych XVI w.2 Jedyne źródło
odnoszące się do dekoracji stropowej Vredemana relacjonuje, że malarz
na potrzeby tego zamówienia kupił 65 łokci płótna, co biorąc pod uwagę
rozmiary stropu, stanowiło relatywnie małą część zapotrzebowania. Van
Mander, dobrze zorientowany w kwestii siedmiu obrazów alegorycznych
zdobiących ściany Sali Rady, nie wspomina ani słowem o temacie ewentu-
alnego obrazu stropowego. Być może więc istniejąca wówczas późnogotycka
struktura belkowania pozwalała jedynie na przymocowanie ornamentalnej
dekoracji pasowej. Niemniej van Manderowi zawdzięczamy wiadomość
o kolejnym, przeznaczonym do Sali Rady obrazie Vredemana, który zapewne
wystawiany był w miesiącach letnich przed okazałym kominkiem. Został
on opisany przez van Mandera jako: „Arkada, przez którą widać siedzący
na stopniach schodów Rozsądek z namalowanym z natury psem”3. Nieroz-
strzygniętą pozostanie kwestia, czy wspomniana arkada przypominała póź-
niejszy motyw łuku triumfalnego na obrazie van den Blocka. Niniejszy tekst
ograniczony zostanie zatem do analizy innego, za to uchwytnego konkretnie
wpływu Hansa Vredemana de Vriesa na Apoteozę Gdańska.
W latach gdy powstawała dekoracja stropu van den Blocka, miasto nad
Motławą przeżywało punkt zwrotny w swojej historii. W ostatnich dwóch
dziesięcioleciach przed końcem XVI stulecia osiągnęło absolutny szczyt
swego politycznego, gospodarczego i - last but not least - kulturalnego zna-
czenia. Wojna w Niderlandach i hiszpańskie zdobycie Antwerpii w 1585 r.
usunęły ważnego rywala, z którym stosunki polityczne Gdańska zawsze
pozostawały bardzo chłodne. W efekcie podjęto nawet niezwykłą w swej
determinacji bezpośrednią próbę natychmiastowego zawłaszczenia waż-
nego antwerpskiego symbolu: w niecały rok po zajęciu Antwerpii przez
Hiszpanów i związanym z tym upadku znaczenia niderlandzkiej metropo-
lii ojciec Izaaka, architekt i rzeźbiarz Wilhelm van den Blocke zapożyczył
formy jednej z ważniejszych bram antwerpskich, mianowicie Bramy św.
Jerzego (znanej tez jako Keyserspoort) dla przebudowywanej przez siebie
gdańskiej Bramy Wyżynnej. Warto by się kiedyś zastanowić nad tym, na ile
gdańszczanie zamierzali wówczas nawiązać per implicatio do cesarskiej
symboliki bramy antwerpskiej.
2 E. Iwanoyko, Apoteoza Gdańska..., s. 76-78.
3 C. van Mander, Das Leben der niederlandischen und deutschen Maler (w tłumaczeniu
H. Floerke, 1905), tu z wydania Wiesbaden 2000, s. 278. Patrz też E. Iwanoyko, Apoteoza
Gdańska..., s. 74-76.
122
Michalski
Apoteoza Gdańska stanowi centralny obraz dekoracji stropu wykonanej
około 1607/1608 r., której autorami byli Izaak van den Blocke oraz snycerz
i cieśla (Kistler) Simon Hoerle. Poprzednio na tym miejscu znajdowało
się późnogotyckie belkowanie, którego dekoracja pochodziła z połowy lat
dziewięćdziesiątych XVI w. i była dziełem malarza niderlandzkiego Hansa
Vredemana de Vriesa. Nie udało się dotychczas określić w sposób zadowa-
lający wyglądu stropu w latach dziewięćdziesiątych XVI w.2 Jedyne źródło
odnoszące się do dekoracji stropowej Vredemana relacjonuje, że malarz
na potrzeby tego zamówienia kupił 65 łokci płótna, co biorąc pod uwagę
rozmiary stropu, stanowiło relatywnie małą część zapotrzebowania. Van
Mander, dobrze zorientowany w kwestii siedmiu obrazów alegorycznych
zdobiących ściany Sali Rady, nie wspomina ani słowem o temacie ewentu-
alnego obrazu stropowego. Być może więc istniejąca wówczas późnogotycka
struktura belkowania pozwalała jedynie na przymocowanie ornamentalnej
dekoracji pasowej. Niemniej van Manderowi zawdzięczamy wiadomość
o kolejnym, przeznaczonym do Sali Rady obrazie Vredemana, który zapewne
wystawiany był w miesiącach letnich przed okazałym kominkiem. Został
on opisany przez van Mandera jako: „Arkada, przez którą widać siedzący
na stopniach schodów Rozsądek z namalowanym z natury psem”3. Nieroz-
strzygniętą pozostanie kwestia, czy wspomniana arkada przypominała póź-
niejszy motyw łuku triumfalnego na obrazie van den Blocka. Niniejszy tekst
ograniczony zostanie zatem do analizy innego, za to uchwytnego konkretnie
wpływu Hansa Vredemana de Vriesa na Apoteozę Gdańska.
W latach gdy powstawała dekoracja stropu van den Blocka, miasto nad
Motławą przeżywało punkt zwrotny w swojej historii. W ostatnich dwóch
dziesięcioleciach przed końcem XVI stulecia osiągnęło absolutny szczyt
swego politycznego, gospodarczego i - last but not least - kulturalnego zna-
czenia. Wojna w Niderlandach i hiszpańskie zdobycie Antwerpii w 1585 r.
usunęły ważnego rywala, z którym stosunki polityczne Gdańska zawsze
pozostawały bardzo chłodne. W efekcie podjęto nawet niezwykłą w swej
determinacji bezpośrednią próbę natychmiastowego zawłaszczenia waż-
nego antwerpskiego symbolu: w niecały rok po zajęciu Antwerpii przez
Hiszpanów i związanym z tym upadku znaczenia niderlandzkiej metropo-
lii ojciec Izaaka, architekt i rzeźbiarz Wilhelm van den Blocke zapożyczył
formy jednej z ważniejszych bram antwerpskich, mianowicie Bramy św.
Jerzego (znanej tez jako Keyserspoort) dla przebudowywanej przez siebie
gdańskiej Bramy Wyżynnej. Warto by się kiedyś zastanowić nad tym, na ile
gdańszczanie zamierzali wówczas nawiązać per implicatio do cesarskiej
symboliki bramy antwerpskiej.
2 E. Iwanoyko, Apoteoza Gdańska..., s. 76-78.
3 C. van Mander, Das Leben der niederlandischen und deutschen Maler (w tłumaczeniu
H. Floerke, 1905), tu z wydania Wiesbaden 2000, s. 278. Patrz też E. Iwanoyko, Apoteoza
Gdańska..., s. 74-76.
122