DOI Artikel:
Michalski, Sergiusz: Od "Alegorii poddania się Antwerpii" do "Apoteozy gdańska": o wpływie Hansa Vredemana de Vriesa na Izaaka van den Blocke
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0133
Ta okoliczność wyjaśnia zapewne zdumiewający fakt, że liczne analizy obrazu
gdańskiego - w tym także artykuł (1981) piszącego teraz te słowa - przeoczyły,
iż dolna partia obrazu gdańskiego została zainspirowana w decydujący sposób
właśnie tym obrazem Vredemana. Wprawdzie niewątpliwie sam obraz pozo-
stał w Antwerpii, jednak Vredeman musiał przywieźć z sobą do Gdańska jego
rysunkowe odwzorowania. Fakt, że w dekadę później trafiły one w ręce Izaaka
van den Blocke - w tym momencie Vredemana nie było już dawno w Gdańsku
- nie może zdziwić, biorąc pod uwagę bliskie związki łączące niderlandzkich
artystów wygnańców.
W dolnej partii obrazu gdańskiego widzimy wiele grup przed fasadą
Dworu Artusa. Budynek ten, wraz z otoczoną ogrodzeniem platformą przed
nim, tworzy rodzaj estrady, która w najbardziej ogólnym, bo właściwie funk-
cjonalnym sensie przypomina wspomniane powyżej sceniczne konstrukcje
budowane na potrzeby uroczystych wjazdów. Jeszcze wyraźniej odniesienie
do spektakli scenicznych retoryków widoczne jest na obrazie Vredemana de
Vriesa, który na estradzie pokazuje nic innego jak alegoryczno-parateatralne
przedstawienie. Także łuk triumfalny mógł w pewnym sensie być zainspiro-
wany obrazem antwerpskim: tak właśnie można by interpretować - w prze-
ciwieństwie do normalnych konstrukcji perspektywicznych Vredemana
- ujętą na nim cokolwiek płasko część środkową (jeśli nie brać pod uwagę
małej loggii). W sposobie przedstawiania architektury na obu obrazach dadzą
się wyraźnie zauważyć pewne cechy abstrakcyjne, wyodrębniające ją z prze-
strzeni obrazowej, zwłaszcza jeżeli pomyślimy o szczególnej, wręcz domi-
nującej roli gdańskiego łuku jako ogniskującego wzrok widza centralnego
punktu dekoracji stropu. U van den Blocka przed Dworem Artusa przecha-
dzają się gdańscy mieszczanie i polscy szlachcice. Szczególnie wyróżniona
scena symbolicznego uścisku dłoni gdańskiego kupca i polskiego szlachcica
oraz obecność boga Merkurego (il. 6) przypominają podobne motywy w ale-
gorycznej strefie obrazu antwerpskiego, a także mające silnie rodzajowy cha-
rakter sceny z jego drugiego planu (il. 7).
Oczywiście w obrazie gdańskim silniej wyczuwalny jest lokalny kolo-
ryt, ponieważ van den Blocke w ukazywaniu postaci bezpośrednio posłu-
żył się realistycznymi w szczegółach przedstawieniami strojów i ilustra-
cjami ze sztambuchów, częstych w sztuce Gdańska, by wskazać tu zwłaszcza
na twórczość malarza Antona Móllera11. Pomimo to ogólna wymowa partii
figuralnej obrazu gdańskiego odpowiada idei pojednania dzieła antwerpskiego
(por. il. 2, 3). Jednak decydujący jest fakt, że malarz gdański pozostawał nie-
wątpliwie bezpośrednio pod wpływem Vredemana, zwłaszcza jeżeli chodzi
o specyficzny sposób przedstawienia Wisły. Stwierdzenie, że wizerunek jej
biegu, mimo pojawiających się realistycznych szczegółów, bardziej przynależy
Od Alegorii
poddania się
Antwerpii
do Apoteozy
Gdańska...
11 Por. A. Gosieniecka, Sztambuch Michała Heidenreicha, [w:] Sarmatia Artistica. Księga
Pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 73-81.
129
gdańskiego - w tym także artykuł (1981) piszącego teraz te słowa - przeoczyły,
iż dolna partia obrazu gdańskiego została zainspirowana w decydujący sposób
właśnie tym obrazem Vredemana. Wprawdzie niewątpliwie sam obraz pozo-
stał w Antwerpii, jednak Vredeman musiał przywieźć z sobą do Gdańska jego
rysunkowe odwzorowania. Fakt, że w dekadę później trafiły one w ręce Izaaka
van den Blocke - w tym momencie Vredemana nie było już dawno w Gdańsku
- nie może zdziwić, biorąc pod uwagę bliskie związki łączące niderlandzkich
artystów wygnańców.
W dolnej partii obrazu gdańskiego widzimy wiele grup przed fasadą
Dworu Artusa. Budynek ten, wraz z otoczoną ogrodzeniem platformą przed
nim, tworzy rodzaj estrady, która w najbardziej ogólnym, bo właściwie funk-
cjonalnym sensie przypomina wspomniane powyżej sceniczne konstrukcje
budowane na potrzeby uroczystych wjazdów. Jeszcze wyraźniej odniesienie
do spektakli scenicznych retoryków widoczne jest na obrazie Vredemana de
Vriesa, który na estradzie pokazuje nic innego jak alegoryczno-parateatralne
przedstawienie. Także łuk triumfalny mógł w pewnym sensie być zainspiro-
wany obrazem antwerpskim: tak właśnie można by interpretować - w prze-
ciwieństwie do normalnych konstrukcji perspektywicznych Vredemana
- ujętą na nim cokolwiek płasko część środkową (jeśli nie brać pod uwagę
małej loggii). W sposobie przedstawiania architektury na obu obrazach dadzą
się wyraźnie zauważyć pewne cechy abstrakcyjne, wyodrębniające ją z prze-
strzeni obrazowej, zwłaszcza jeżeli pomyślimy o szczególnej, wręcz domi-
nującej roli gdańskiego łuku jako ogniskującego wzrok widza centralnego
punktu dekoracji stropu. U van den Blocka przed Dworem Artusa przecha-
dzają się gdańscy mieszczanie i polscy szlachcice. Szczególnie wyróżniona
scena symbolicznego uścisku dłoni gdańskiego kupca i polskiego szlachcica
oraz obecność boga Merkurego (il. 6) przypominają podobne motywy w ale-
gorycznej strefie obrazu antwerpskiego, a także mające silnie rodzajowy cha-
rakter sceny z jego drugiego planu (il. 7).
Oczywiście w obrazie gdańskim silniej wyczuwalny jest lokalny kolo-
ryt, ponieważ van den Blocke w ukazywaniu postaci bezpośrednio posłu-
żył się realistycznymi w szczegółach przedstawieniami strojów i ilustra-
cjami ze sztambuchów, częstych w sztuce Gdańska, by wskazać tu zwłaszcza
na twórczość malarza Antona Móllera11. Pomimo to ogólna wymowa partii
figuralnej obrazu gdańskiego odpowiada idei pojednania dzieła antwerpskiego
(por. il. 2, 3). Jednak decydujący jest fakt, że malarz gdański pozostawał nie-
wątpliwie bezpośrednio pod wpływem Vredemana, zwłaszcza jeżeli chodzi
o specyficzny sposób przedstawienia Wisły. Stwierdzenie, że wizerunek jej
biegu, mimo pojawiających się realistycznych szczegółów, bardziej przynależy
Od Alegorii
poddania się
Antwerpii
do Apoteozy
Gdańska...
11 Por. A. Gosieniecka, Sztambuch Michała Heidenreicha, [w:] Sarmatia Artistica. Księga
Pamiątkowa ku czci profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa 1968, s. 73-81.
129