DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Propaganda wizualna Wolnego Miasta Gdańska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0186
Jacek Friedrich
Propaganda wizualna Wolnego Miasta Gdańska
W wyniku konferencji pokojowej kończącej I wojnę światową polityczna
mapa Europy uległa zasadniczym zmianom. Wśród szeregu nowo powstałych
bądź restytuowanych organizmów państwowych szczególny status przyznano
Gdańskowi. To miasto o strategicznym położeniu u ujścia Wisły, do którego
pretensje rościły zarówno Niemcy, jak i Polska, stało się podczas konferen-
cji wersalskiej przedmiotem gwałtownego sporu. Wobec skomplikowanego
spłotu okoliczności historycznych, ekonomicznych, demograficznych, przede
wszystkim zaś politycznych, wspólnota międzynarodowa decydująca o powo-
jennym kształcie Europy postanowiła nie przyznawać Gdańska ani Polsce, ani
Niemcom, powołując na mocy artykułu 102. traktatu wersalskiego odrębny
organizm, niebędący wszak suwerennym państwem w pełnym tego słowa zna-
czeniu1. Wolne Miasto miało bowiem pozostawać pod ochroną Ligi Narodów,
a w wielu obszarach określonych z kolei artykułem 104. traktatu kompetencje
przyznawano państwu polskiemu (m.in.: Gdańsk miał się znaleźć w polskim
obszarze celnym, Polska nadzorować miała ma terenie Wolnego Miasta Wisłę,
sieć kolejową oraz komunikację pocztową, a rząd polski miał reprezentować
Gdańsk w stosunkach międzynarodowych)2.
Wolne Miasto formalnie powstało 15 listopada 1920 r., natomiast jego kon-
stytucja została ogłoszona oficjalnie dopiero 14 czerwca 1922 r., po długotrwa-
łych pracach przygotowawczych, podczas których strona gdańska (związana
koniecznością akceptacji ustawy zasadniczej przez Ligę Narodów) zabiegała
o jak najsilniejsze zawarowanie niezależności Gdańska. Jeszcze przed formal-
nym ustanowieniem Wolnego Miasta, podczas prac nad przygotowaniem kon-
wencji polsko-gdańskiej, zarysował się wyraźny rozdźwięk w rozumieniu usta-
leń traktatowych przez obie strony. Rzecz jasna dotyczył on przede wszystkim
granic suwerenności Gdańska i stopnia ewentuałnej integracji z Polską, jed-
nakże pewną rolę odegrały tu również kwestie symboliczne, w tym np. sprawa
1 Kwestię tę objaśnia K. Skubiszewski, Zachodnia granica Polski (Wydawnictwa Insty-
tutu Bałtyckiego w Gdańsku nr 6, Seria Pomorzoznawcza, t. V), Gdańsk 1969, s. 97-99. Carl
J. Burckhardt, ostatni przed wybuchem II wojny światowej Wysoki Komisarz Ligi Narodów
w Gdańsku, pisał: „wymyślono Wolne Miasto Gdańsk, które nie będąc wolne, lecz pod każdym
względem skrępowane, stanowiło chyba jeden z najbardziej skomplikowanych tworów, jaki kie-
dykolwiek spłodzili improwizujący teoretycy prawa międzynarodowego”, C.J. Burckhardt, Moja
misja w Gdańsku. 1937-1939, tł. M. Gniatowicz, Warszawa 1970, s. 10.
2 K. Skubiszewski, Zachodnia granica..., s. 87-88.
182
Propaganda wizualna Wolnego Miasta Gdańska
W wyniku konferencji pokojowej kończącej I wojnę światową polityczna
mapa Europy uległa zasadniczym zmianom. Wśród szeregu nowo powstałych
bądź restytuowanych organizmów państwowych szczególny status przyznano
Gdańskowi. To miasto o strategicznym położeniu u ujścia Wisły, do którego
pretensje rościły zarówno Niemcy, jak i Polska, stało się podczas konferen-
cji wersalskiej przedmiotem gwałtownego sporu. Wobec skomplikowanego
spłotu okoliczności historycznych, ekonomicznych, demograficznych, przede
wszystkim zaś politycznych, wspólnota międzynarodowa decydująca o powo-
jennym kształcie Europy postanowiła nie przyznawać Gdańska ani Polsce, ani
Niemcom, powołując na mocy artykułu 102. traktatu wersalskiego odrębny
organizm, niebędący wszak suwerennym państwem w pełnym tego słowa zna-
czeniu1. Wolne Miasto miało bowiem pozostawać pod ochroną Ligi Narodów,
a w wielu obszarach określonych z kolei artykułem 104. traktatu kompetencje
przyznawano państwu polskiemu (m.in.: Gdańsk miał się znaleźć w polskim
obszarze celnym, Polska nadzorować miała ma terenie Wolnego Miasta Wisłę,
sieć kolejową oraz komunikację pocztową, a rząd polski miał reprezentować
Gdańsk w stosunkach międzynarodowych)2.
Wolne Miasto formalnie powstało 15 listopada 1920 r., natomiast jego kon-
stytucja została ogłoszona oficjalnie dopiero 14 czerwca 1922 r., po długotrwa-
łych pracach przygotowawczych, podczas których strona gdańska (związana
koniecznością akceptacji ustawy zasadniczej przez Ligę Narodów) zabiegała
o jak najsilniejsze zawarowanie niezależności Gdańska. Jeszcze przed formal-
nym ustanowieniem Wolnego Miasta, podczas prac nad przygotowaniem kon-
wencji polsko-gdańskiej, zarysował się wyraźny rozdźwięk w rozumieniu usta-
leń traktatowych przez obie strony. Rzecz jasna dotyczył on przede wszystkim
granic suwerenności Gdańska i stopnia ewentuałnej integracji z Polską, jed-
nakże pewną rolę odegrały tu również kwestie symboliczne, w tym np. sprawa
1 Kwestię tę objaśnia K. Skubiszewski, Zachodnia granica Polski (Wydawnictwa Insty-
tutu Bałtyckiego w Gdańsku nr 6, Seria Pomorzoznawcza, t. V), Gdańsk 1969, s. 97-99. Carl
J. Burckhardt, ostatni przed wybuchem II wojny światowej Wysoki Komisarz Ligi Narodów
w Gdańsku, pisał: „wymyślono Wolne Miasto Gdańsk, które nie będąc wolne, lecz pod każdym
względem skrępowane, stanowiło chyba jeden z najbardziej skomplikowanych tworów, jaki kie-
dykolwiek spłodzili improwizujący teoretycy prawa międzynarodowego”, C.J. Burckhardt, Moja
misja w Gdańsku. 1937-1939, tł. M. Gniatowicz, Warszawa 1970, s. 10.
2 K. Skubiszewski, Zachodnia granica..., s. 87-88.
182