DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Propaganda wizualna Wolnego Miasta Gdańska
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0192
II. 5. Mała pieczęć Wolnego II. 6. Średnia pieczęć Wolnego II. 7. Wielka pieczęć Wolnego
Miasta Gdańska Miasta Gdańska Miasta Gdańska
Gdańska. Średnia pieczęć - stosowana przez Senat w zwykłych dokumen-
tach - powtarzała wiernie formę pieczęci sygnetowej Gdańska będącej
w użyciu pomiędzy 1534 a 1616 r., na której przedstawieniu herbu wraz
z trzymaczami towarzyszył napis DANTZICK . SIGNETUM . CIVITATIS24.
Rezygnacja z owego historycznego napisu na rzecz formuły odpowiada-
jącej współczesnej sytuacji prawnej: DER SENAT DER FREIEN STADT
DANZIG, stanowiła jedyną istotną zmianę w stosunku do szesnastowiecz-
nego pierwowzoru (il. 6).
Ten sfragistyczny tradycjonalizm ujawnił się z jeszcze większą siłą w wypadku
wielkiej pieczęci państwowej Wolnego Miasta, która powtarzać miała dokładnie
formę wielkiej pieczęci Gdańska z początku XV w. Pieczęć ta wyobrażała kogę
z towarzyszącą jej gwiazdą przewodnią i opatrzona była napisem otokowym: sigil-
lum: burgensium: in : dantzike (il. 7)25. Jej powtórzenie jako wielkiej pieczęci pań-
stwowej Wolnego Miasta Gdańska, a więc stosowanej przy dokumentach najwyż-
szej rangi, jest o tyle zaskakujące, że dominującą pozycję zajmuje tu przedstawienie
średniowiecznej kogi, a właściwy herb Gdańska pojawia się jedynie marginalnie,
przedstawiony na proporcu zwisającym z masztu kogi (ze względu na czas powsta-
nia owej pieczęci gdański herb występuje, oczywiście, w postaci dwóch krzyży, jesz-
cze bez korony). Przedstawienie kogi funkcjonowało w średniowieczu jako godło
miejskie Gdańska, nigdy jednak nie zyskało rangi herbu w ścisłym znaczeniu26.
Ta faktyczna rezygnacja z podstawowego znaku tożsamości miejskiej (a w tym
wypadku również państwowej) jak herb musiała być poparta istotną motywacją.
Można się tylko domyślać, że korzyści wynikające z odwołania się do dawności
24 Na temat tej pieczęci zob. np.: M. Haisig, Gdańsk w monetach, medalach i pieczęciach,
[w:] Gdańsk, jego dzieje i kultura, red. F. Mamuszka, Warszawa 1969, s. 466. W tradycji niemiec-
kojęzycznej pieczęć tę zwano zarówno sygnetową (Signet), jak i podróżną (Reisesiegel), por.
np. [H. Schwarz], Danziger Wappenwerk..., cz. IV, poz. 12.
25 Na temat tej pieczęci zob. M. Haisig, Gdańsk w monetach..., s. 465; B. Śliwiński, Herb
Gdańska..., s. 135-136.
26 Por. B. Śliwiński, Herb Gdańska..., s. 133-134.
188
Miasta Gdańska Miasta Gdańska Miasta Gdańska
Gdańska. Średnia pieczęć - stosowana przez Senat w zwykłych dokumen-
tach - powtarzała wiernie formę pieczęci sygnetowej Gdańska będącej
w użyciu pomiędzy 1534 a 1616 r., na której przedstawieniu herbu wraz
z trzymaczami towarzyszył napis DANTZICK . SIGNETUM . CIVITATIS24.
Rezygnacja z owego historycznego napisu na rzecz formuły odpowiada-
jącej współczesnej sytuacji prawnej: DER SENAT DER FREIEN STADT
DANZIG, stanowiła jedyną istotną zmianę w stosunku do szesnastowiecz-
nego pierwowzoru (il. 6).
Ten sfragistyczny tradycjonalizm ujawnił się z jeszcze większą siłą w wypadku
wielkiej pieczęci państwowej Wolnego Miasta, która powtarzać miała dokładnie
formę wielkiej pieczęci Gdańska z początku XV w. Pieczęć ta wyobrażała kogę
z towarzyszącą jej gwiazdą przewodnią i opatrzona była napisem otokowym: sigil-
lum: burgensium: in : dantzike (il. 7)25. Jej powtórzenie jako wielkiej pieczęci pań-
stwowej Wolnego Miasta Gdańska, a więc stosowanej przy dokumentach najwyż-
szej rangi, jest o tyle zaskakujące, że dominującą pozycję zajmuje tu przedstawienie
średniowiecznej kogi, a właściwy herb Gdańska pojawia się jedynie marginalnie,
przedstawiony na proporcu zwisającym z masztu kogi (ze względu na czas powsta-
nia owej pieczęci gdański herb występuje, oczywiście, w postaci dwóch krzyży, jesz-
cze bez korony). Przedstawienie kogi funkcjonowało w średniowieczu jako godło
miejskie Gdańska, nigdy jednak nie zyskało rangi herbu w ścisłym znaczeniu26.
Ta faktyczna rezygnacja z podstawowego znaku tożsamości miejskiej (a w tym
wypadku również państwowej) jak herb musiała być poparta istotną motywacją.
Można się tylko domyślać, że korzyści wynikające z odwołania się do dawności
24 Na temat tej pieczęci zob. np.: M. Haisig, Gdańsk w monetach, medalach i pieczęciach,
[w:] Gdańsk, jego dzieje i kultura, red. F. Mamuszka, Warszawa 1969, s. 466. W tradycji niemiec-
kojęzycznej pieczęć tę zwano zarówno sygnetową (Signet), jak i podróżną (Reisesiegel), por.
np. [H. Schwarz], Danziger Wappenwerk..., cz. IV, poz. 12.
25 Na temat tej pieczęci zob. M. Haisig, Gdańsk w monetach..., s. 465; B. Śliwiński, Herb
Gdańska..., s. 135-136.
26 Por. B. Śliwiński, Herb Gdańska..., s. 133-134.
188