DOI Artikel:
Sulewska, Renata: Augsburskie wzory wyposażenia kościołów Prus Królewskich w drugiej połowie XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0033
to wyjątkowe znaczenie, gdyż ten stopień wierności idealnemu projektowi w pro-
spektach organowych należy do rzadkości”101.
Niektóre spośród wspomnianych wcześniej dzieł pokazują, że tak wielka
dokładność w odtwarzaniu wzorów jest na terenie Prus Królewskich zja-
wiskiem częstym. Jakie były powody wiernego odwzorowywania projektów
z rycin, możemy tylko przypuszczać. Może miała tu znaczenie ich atrakcyjna
forma, może decyzja zleceniodawcy dzieła albo mała sprawność pracują-
cych tu mistrzów, którzy nie mieli wystarczających umiejętności, by tworzyć
własne projekty.
Wskazane przykłady pokazują przede wszystkim zależność struktur i orna-
mentyki omawianych dzieł od wymienionych „rycin ornamentalnych”. Ana-
lizując zachowane na terenie Prus Królewskich prace, można wskazać także
rzeźby figuralne (uzupełniające architektoniczne struktury), których kom-
pozycja powtarza tę ze sztychu. Najczęściej nawiązują do tej samej ryciny,
która była wzorem dla ołtarza, ambony czy prospektu, który uzupełniają102.
Tak jest w przypadku ambony w Nowej Cerkwi i wieńczącej jej baldachim
figury Chrystusa. Swoich poprzedników w rycinach mają rzeźby aniołów
z ołtarzy bocznych (św. Bernarda z Clairvaux, Anioła Stróża) w Pogódkach,
a także anioły i Bóg Ojciec w zwieńczeniu ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej
w Piasecznie. Podobnie anioły posadowione na fragmentach naczółka wień-
czącego kolumny w ołtarzu głównym w Dąbrówce i figura (może św. Jana)
z przytęczowego ołtarza w tym kościele, a w końcu przedstawienie Boga Ojca
w zwieńczeniu ołtarza w Bysławku103. Natomiast w ołtarzu głównym w Kałwie,
który około 1787 r.104 wystawił Iwo Onufry Rogowski, proboszcz świątyni105,
a od 1785 biskup pomocniczy diecezji chełmińskiej106, dwie figury aniołów
ustawione na tle prześwitów w bocznych polach nastawy powtarzają kom-
pozycje aniołów z ryciny nr 3 Feuchtmayera wydanej przez Góza107, podczas
gdy sam ołtarz do tego wzoru nie nawiązuje108. Wykorzystanie przedstawień
101 Prospekt jest wzorowany na rycinie nr 3 z serii nr 177 wydanej przez Hertla; Ewa Smu-
likowska, Prospekty organowe w dawnej Polsce, Wrocław 1989, s. 68, il. 133,135.
102 Wykorzystywanie kompozycji figur zamieszczonych w „rycinach ornamentalnych”
jako wzorów dla rzeźb figuralnych w praktyce warsztatowej Chrystiana Bernarda Schmidta od-
notowuje Wagner, Warsztat rzeźbiarski..s. 141.
103 Wzorem była tu rycina nr 1 z serii nr 160 Habermanna wydana przez Hertla. Por. Betlej,
Zbiór..., il. 76; KZSP, t. 11, z. 17, s. VIII, 4, il. 17.
104 Ołtarz w protokole wizytacji przeprowadzonej w 1787 r. określony jest jako „snycerską
robotą zupełnie skończony, lecz ieszcze niemalowany” - Wiśniewski, Kościoły i kaplice..s. 181.
105 Ibidem.
106 Diecezja chełmińska..., s. 53.
107 Tej samej, według której powstały ołtarze św. Bernarda z Clairvaux i św. Jan Nepomu-
cena w Pogódkach, zob. Betlej, Zbiór..il. 84.
108 Wzorem dla struktury ołtarza głównego (bez zwieńczenia) w Kałwie mogła być rycina
Habermanna (nr 3 z serii nr 160) wydana przez Hertla, zob. Betlej, Zbiór..., il. 78. Natomiast
fantazyjne, ażurowe zwieńczenie przypomina te, które pojawiają się w ołtarzach Carla Piera
Augsburskie
wzory
elementów...
31
spektach organowych należy do rzadkości”101.
Niektóre spośród wspomnianych wcześniej dzieł pokazują, że tak wielka
dokładność w odtwarzaniu wzorów jest na terenie Prus Królewskich zja-
wiskiem częstym. Jakie były powody wiernego odwzorowywania projektów
z rycin, możemy tylko przypuszczać. Może miała tu znaczenie ich atrakcyjna
forma, może decyzja zleceniodawcy dzieła albo mała sprawność pracują-
cych tu mistrzów, którzy nie mieli wystarczających umiejętności, by tworzyć
własne projekty.
Wskazane przykłady pokazują przede wszystkim zależność struktur i orna-
mentyki omawianych dzieł od wymienionych „rycin ornamentalnych”. Ana-
lizując zachowane na terenie Prus Królewskich prace, można wskazać także
rzeźby figuralne (uzupełniające architektoniczne struktury), których kom-
pozycja powtarza tę ze sztychu. Najczęściej nawiązują do tej samej ryciny,
która była wzorem dla ołtarza, ambony czy prospektu, który uzupełniają102.
Tak jest w przypadku ambony w Nowej Cerkwi i wieńczącej jej baldachim
figury Chrystusa. Swoich poprzedników w rycinach mają rzeźby aniołów
z ołtarzy bocznych (św. Bernarda z Clairvaux, Anioła Stróża) w Pogódkach,
a także anioły i Bóg Ojciec w zwieńczeniu ołtarza Matki Boskiej Szkaplerznej
w Piasecznie. Podobnie anioły posadowione na fragmentach naczółka wień-
czącego kolumny w ołtarzu głównym w Dąbrówce i figura (może św. Jana)
z przytęczowego ołtarza w tym kościele, a w końcu przedstawienie Boga Ojca
w zwieńczeniu ołtarza w Bysławku103. Natomiast w ołtarzu głównym w Kałwie,
który około 1787 r.104 wystawił Iwo Onufry Rogowski, proboszcz świątyni105,
a od 1785 biskup pomocniczy diecezji chełmińskiej106, dwie figury aniołów
ustawione na tle prześwitów w bocznych polach nastawy powtarzają kom-
pozycje aniołów z ryciny nr 3 Feuchtmayera wydanej przez Góza107, podczas
gdy sam ołtarz do tego wzoru nie nawiązuje108. Wykorzystanie przedstawień
101 Prospekt jest wzorowany na rycinie nr 3 z serii nr 177 wydanej przez Hertla; Ewa Smu-
likowska, Prospekty organowe w dawnej Polsce, Wrocław 1989, s. 68, il. 133,135.
102 Wykorzystywanie kompozycji figur zamieszczonych w „rycinach ornamentalnych”
jako wzorów dla rzeźb figuralnych w praktyce warsztatowej Chrystiana Bernarda Schmidta od-
notowuje Wagner, Warsztat rzeźbiarski..s. 141.
103 Wzorem była tu rycina nr 1 z serii nr 160 Habermanna wydana przez Hertla. Por. Betlej,
Zbiór..., il. 76; KZSP, t. 11, z. 17, s. VIII, 4, il. 17.
104 Ołtarz w protokole wizytacji przeprowadzonej w 1787 r. określony jest jako „snycerską
robotą zupełnie skończony, lecz ieszcze niemalowany” - Wiśniewski, Kościoły i kaplice..s. 181.
105 Ibidem.
106 Diecezja chełmińska..., s. 53.
107 Tej samej, według której powstały ołtarze św. Bernarda z Clairvaux i św. Jan Nepomu-
cena w Pogódkach, zob. Betlej, Zbiór..il. 84.
108 Wzorem dla struktury ołtarza głównego (bez zwieńczenia) w Kałwie mogła być rycina
Habermanna (nr 3 z serii nr 160) wydana przez Hertla, zob. Betlej, Zbiór..., il. 78. Natomiast
fantazyjne, ażurowe zwieńczenie przypomina te, które pojawiają się w ołtarzach Carla Piera
Augsburskie
wzory
elementów...
31