DOI Artikel:
Wojtczak, Katarzyna Anna: Dekoracja rzeźbiarska fasady gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku oraz jej twórcy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0218
Katarzyna Wojtczak
Dekoracja rzeźbiarska fasady gmachu Dyrekcji Kolei
w Gdańsku oraz jej twórcy
Gmach Dyrekcji Kolei w Gdańsku długo pozostawał jedną z białych plam
na mapie architektonicznych badań miasta1. Ten ogromny biurowiec, który
powstał w 1914 r., jest niezwykle interesującym i ważnym pomnikiem sztuki
wilhelmińskiej nie tylko w skali miasta, lecz całego cesarstwa. Równie ciekawa
jest działalność wybitnych inżynierów i artystów, którzy czuwali nad jego kon-
strukcją, kształtem architektonicznym i dekoracjami. Wśród nich znaleźli się
dwaj wysokiej klasy rzeźbiarze, którzy wykonali modele dla figur i kompozycji
zdobiących fasadę (il. 1).
Zamówienia publiczne na rzeźbę architektoniczną doby późnego history-
zmu nie cieszyły się do tej pory zainteresowaniem badaczy sztuki Gdańska,
a literatury dotyczącej wyłącznie rzeźby późnej fazy historyzmu jest nie-
wiele. Temat, który z pozoru wydaje się niezbyt interesujący, zawiera kilka
niezwykłych aspektów. Pruskie budynki użyteczności publicznej powstające
na początku XX w. projektowane były w większości wg ustalonego schematu
jednego ze stylów historycznych, jednak jeśli chodzi o dekorujące je rzeźby
charakterystyczny był pewien rys nowatorski. Ujawniała się w nich ewolu-
cyjna dążność ku nowemu, ku zmianom w ustalonym kanonie architektonicz-
nej rzeźby budynków użyteczności publicznej, które z całą mocą ujawniły się
dopiero kilkanaście lat później.
Mimo że autorami modeli, na podstawie których powstawały duże
kamienne posągi i reliefy zdobiące budynki, byli najlepsi rzeźbiarze cesarstwa,
zagadnienie, którym jest rzeźba publiczna tego czasu, jest poruszane przede
wszystkim przy omawianiu oeuvre poszczególnych artystów, a w literaturze
brakuje szerszych opracowań czy tekstów porównawczych. Wyjątkiem są pub-
likacje Petera Blocha, który wraz ze współautorami dogłębnie zajął się berliń-
ską szkołą rzeźby XIX w.2
1 Katarzyna Wojtczak, Gmach Dyrekcji Kolei w Gdańsku, „Porta Aurea” 2011,1.10, s. 155-
174. Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej w 2009 r. w Katedrze Historii
Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej.
2 Peter Bloch, Waldemar Grzimek, Die Berliner Bildhauerschule im neunzehnten Jahrhundert.
Das klassische Berlin, Berlin 1994; Ethos und Pathos. Der Berliner Bildhauerschule 1786-1914. Bei-
trage mit Kurzbiographien Berliner Bildhauer, Hg. Peter Bloch, Sibille Einholz, Jutta von Simson,
Berlin 1990; Rheinland Westfalen und die Berliner Bildhauerschule des 19. Jahrhunderts, katalog
wystawy, Quadrat Bottrop - Moderne Galerie, Berlin, Schloss Cappenberg, Hg. Peter Bloch,
Brigitte Hiifler, Berlin 1984; Nationalgalerie Berlin. Das XIX. Jahrhundert. Bestandskatalog der
Skulpturen, Hg. Bernhard Maaz, Bd. 1-2, Berlin 2006.
216
Dekoracja rzeźbiarska fasady gmachu Dyrekcji Kolei
w Gdańsku oraz jej twórcy
Gmach Dyrekcji Kolei w Gdańsku długo pozostawał jedną z białych plam
na mapie architektonicznych badań miasta1. Ten ogromny biurowiec, który
powstał w 1914 r., jest niezwykle interesującym i ważnym pomnikiem sztuki
wilhelmińskiej nie tylko w skali miasta, lecz całego cesarstwa. Równie ciekawa
jest działalność wybitnych inżynierów i artystów, którzy czuwali nad jego kon-
strukcją, kształtem architektonicznym i dekoracjami. Wśród nich znaleźli się
dwaj wysokiej klasy rzeźbiarze, którzy wykonali modele dla figur i kompozycji
zdobiących fasadę (il. 1).
Zamówienia publiczne na rzeźbę architektoniczną doby późnego history-
zmu nie cieszyły się do tej pory zainteresowaniem badaczy sztuki Gdańska,
a literatury dotyczącej wyłącznie rzeźby późnej fazy historyzmu jest nie-
wiele. Temat, który z pozoru wydaje się niezbyt interesujący, zawiera kilka
niezwykłych aspektów. Pruskie budynki użyteczności publicznej powstające
na początku XX w. projektowane były w większości wg ustalonego schematu
jednego ze stylów historycznych, jednak jeśli chodzi o dekorujące je rzeźby
charakterystyczny był pewien rys nowatorski. Ujawniała się w nich ewolu-
cyjna dążność ku nowemu, ku zmianom w ustalonym kanonie architektonicz-
nej rzeźby budynków użyteczności publicznej, które z całą mocą ujawniły się
dopiero kilkanaście lat później.
Mimo że autorami modeli, na podstawie których powstawały duże
kamienne posągi i reliefy zdobiące budynki, byli najlepsi rzeźbiarze cesarstwa,
zagadnienie, którym jest rzeźba publiczna tego czasu, jest poruszane przede
wszystkim przy omawianiu oeuvre poszczególnych artystów, a w literaturze
brakuje szerszych opracowań czy tekstów porównawczych. Wyjątkiem są pub-
likacje Petera Blocha, który wraz ze współautorami dogłębnie zajął się berliń-
ską szkołą rzeźby XIX w.2
1 Katarzyna Wojtczak, Gmach Dyrekcji Kolei w Gdańsku, „Porta Aurea” 2011,1.10, s. 155-
174. Artykuł powstał na podstawie pracy magisterskiej napisanej w 2009 r. w Katedrze Historii
Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem prof. Małgorzaty Omilanowskiej.
2 Peter Bloch, Waldemar Grzimek, Die Berliner Bildhauerschule im neunzehnten Jahrhundert.
Das klassische Berlin, Berlin 1994; Ethos und Pathos. Der Berliner Bildhauerschule 1786-1914. Bei-
trage mit Kurzbiographien Berliner Bildhauer, Hg. Peter Bloch, Sibille Einholz, Jutta von Simson,
Berlin 1990; Rheinland Westfalen und die Berliner Bildhauerschule des 19. Jahrhunderts, katalog
wystawy, Quadrat Bottrop - Moderne Galerie, Berlin, Schloss Cappenberg, Hg. Peter Bloch,
Brigitte Hiifler, Berlin 1984; Nationalgalerie Berlin. Das XIX. Jahrhundert. Bestandskatalog der
Skulpturen, Hg. Bernhard Maaz, Bd. 1-2, Berlin 2006.
216