DOI Artikel:
Wagner, Arkadiusz: Organizacja i technika pracy w warsztatach snycerskich na Warmii w późnym baroku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0047
wegetacyjnym52. Ponadto drewno zimowe jest bardziej odporne na grzyby
i procesy rozkładowe, co ma szczególne znaczenie dla figur przeznaczonych
do ekspozycji na zewnątrz.
Suszenie drewna mogło się odbywać przed lub po przetransportowaniu
do pracowni. W świetle badań niemieckich drewno dostarczane do warsztatu
rzeźbiarza suszono przez trzy miesiące, a więc stosunkowo krótko53. W stanie
naturalnym wilgotność żywego drzewa mieści się w granicach kilkudziesięciu
procent (lipa 56-60, dąb 72-77). Proces jego wysychania po ścięciu polega
na odparowywaniu wody na powierzchni drewna i przemieszczaniu się jej
z warstw wewnętrznych do zewnętrznych. Na skutek tego powierzchnia drewna
jest bardziej sucha niż warstwy głębsze, co pociąga za sobą jej kurczenie się,
a w efekcie naprężenia i pęknięcia. Poważnym wyzwaniem dla rzeźbiarza było
zatem takie pokierowanie wysychaniem, by zapobiec pękaniu drewnianego
kloca. Powszechnym sposobem na relatywnie szybkie wysuszenie obejmujące
dużą powierzchnię figury było korytowanie, czyli głębokie, korytowe żłobienie
figury od tyłu, dzięki czemu pozbywano się wewnętrznej - bardziej wilgot-
nej - warstwy pnia (il. 2, 3). Czynność tę wykonywano tak zwaną cieślicą lub
żłobnikiem na motykowych trzonkach54. W wielu przypadkach koryto pozo-
stawiano na takim etapie obróbki. Często jednak powierzchnię koryta dopra-
cowywano szerokim, stolarskim dłutem o płaskim wylocie ostrza (wcinakiem)
lub nawet rzeźbiarskimi dłutami o zaokrąglonym wylocie ostrza (żłobniki).
Niekiedy też koryta w całości były wyłupywane z kłody za pomocą wcinaka
o kilkucentymetrowej szerokości ostrza. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia,
na ile określony sposób opracowania koryta mógł znamionować konkretne
warsztaty rzeźbiarskie. Za tym, że analiza tych elementów figur może stanowić
pomoc w określaniu autorstwa dzieł przemawiają wyniki badań nad plastyką
gotycką55. Zaobserwowane zróżnicowanie formy koryt w rzeźbach poszcze-
gólnych barokowych warsztatów rzeźbiarskich na Warmii zdaje się wspierać
taką hipotezę.
52 Franciszek Krzysik, Nauka o drewnie, Warszawa 1970, s. 246-248.
53 Zob. Benno C. Gantner, Friedrich Kaefi, Johann Michael Fischer (1717-1801). Ein Barock-
bildhauer in Schwaben, Miinchen 2001, s. 50-51. Na szybkość wysychania drewna ma wpływ
szereg czynników, jak jego gatunek, rodzaj sortymentu, sposób składowania, pora roku, okoro-
wanie i ociosanie.
54 Nazewnictwo i klasyfikacja narzędzi snycerskich, zob. Maria Bogucka, Z zagadnień tech-
niki i rzemiosła w Gdańsku w XVII w. [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, red. Zofia
Kamieńska, t. 4, Wrocław 1964, s. 39-41; Ignacy Tłoczek, Połskie snycerstwo, Wrocław 1984,
s. 24-26, rys. 3-6; Josepmaria T. Cami, Jacinto Santamera, Sztuka rzeźbienia w drewnie. Ilustro-
wany podręcznik snycerza, Warszawa 1998, s. 56-57.
55 Michael Rief, Zur Retabełproduktion und Biłdhauertechnik am Niederrhein im spaten
15. undfruhen 16. Jahrhundert [w:] Gegen der Strom. Meisterwerke niederrheinischer Skułptur
in Zeiten der Reformation 1500-1550, katalog wystawy, Suermondt-Ludwig-Museum, Hg. Bar-
bara Romme, Aachen 1996, s. 41.
Organizacja
i technika pracy
w warsztatach
snycerskich...
45
i procesy rozkładowe, co ma szczególne znaczenie dla figur przeznaczonych
do ekspozycji na zewnątrz.
Suszenie drewna mogło się odbywać przed lub po przetransportowaniu
do pracowni. W świetle badań niemieckich drewno dostarczane do warsztatu
rzeźbiarza suszono przez trzy miesiące, a więc stosunkowo krótko53. W stanie
naturalnym wilgotność żywego drzewa mieści się w granicach kilkudziesięciu
procent (lipa 56-60, dąb 72-77). Proces jego wysychania po ścięciu polega
na odparowywaniu wody na powierzchni drewna i przemieszczaniu się jej
z warstw wewnętrznych do zewnętrznych. Na skutek tego powierzchnia drewna
jest bardziej sucha niż warstwy głębsze, co pociąga za sobą jej kurczenie się,
a w efekcie naprężenia i pęknięcia. Poważnym wyzwaniem dla rzeźbiarza było
zatem takie pokierowanie wysychaniem, by zapobiec pękaniu drewnianego
kloca. Powszechnym sposobem na relatywnie szybkie wysuszenie obejmujące
dużą powierzchnię figury było korytowanie, czyli głębokie, korytowe żłobienie
figury od tyłu, dzięki czemu pozbywano się wewnętrznej - bardziej wilgot-
nej - warstwy pnia (il. 2, 3). Czynność tę wykonywano tak zwaną cieślicą lub
żłobnikiem na motykowych trzonkach54. W wielu przypadkach koryto pozo-
stawiano na takim etapie obróbki. Często jednak powierzchnię koryta dopra-
cowywano szerokim, stolarskim dłutem o płaskim wylocie ostrza (wcinakiem)
lub nawet rzeźbiarskimi dłutami o zaokrąglonym wylocie ostrza (żłobniki).
Niekiedy też koryta w całości były wyłupywane z kłody za pomocą wcinaka
o kilkucentymetrowej szerokości ostrza. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia,
na ile określony sposób opracowania koryta mógł znamionować konkretne
warsztaty rzeźbiarskie. Za tym, że analiza tych elementów figur może stanowić
pomoc w określaniu autorstwa dzieł przemawiają wyniki badań nad plastyką
gotycką55. Zaobserwowane zróżnicowanie formy koryt w rzeźbach poszcze-
gólnych barokowych warsztatów rzeźbiarskich na Warmii zdaje się wspierać
taką hipotezę.
52 Franciszek Krzysik, Nauka o drewnie, Warszawa 1970, s. 246-248.
53 Zob. Benno C. Gantner, Friedrich Kaefi, Johann Michael Fischer (1717-1801). Ein Barock-
bildhauer in Schwaben, Miinchen 2001, s. 50-51. Na szybkość wysychania drewna ma wpływ
szereg czynników, jak jego gatunek, rodzaj sortymentu, sposób składowania, pora roku, okoro-
wanie i ociosanie.
54 Nazewnictwo i klasyfikacja narzędzi snycerskich, zob. Maria Bogucka, Z zagadnień tech-
niki i rzemiosła w Gdańsku w XVII w. [w:] Studia z dziejów rzemiosła i przemysłu, red. Zofia
Kamieńska, t. 4, Wrocław 1964, s. 39-41; Ignacy Tłoczek, Połskie snycerstwo, Wrocław 1984,
s. 24-26, rys. 3-6; Josepmaria T. Cami, Jacinto Santamera, Sztuka rzeźbienia w drewnie. Ilustro-
wany podręcznik snycerza, Warszawa 1998, s. 56-57.
55 Michael Rief, Zur Retabełproduktion und Biłdhauertechnik am Niederrhein im spaten
15. undfruhen 16. Jahrhundert [w:] Gegen der Strom. Meisterwerke niederrheinischer Skułptur
in Zeiten der Reformation 1500-1550, katalog wystawy, Suermondt-Ludwig-Museum, Hg. Bar-
bara Romme, Aachen 1996, s. 41.
Organizacja
i technika pracy
w warsztatach
snycerskich...
45