DOI article:
Wagner, Arkadiusz: Organizacja i technika pracy w warsztatach snycerskich na Warmii w późnym baroku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0049
szczeliny. Wciśniętą w nią listwę maskowało zarówno opracowanie dłutami,
jak i późniejsze nałożenie wapiennego podkładu i polichromii. Niekiedy rzeź-
biarze podejmowali się obróbki drewna ze skazami, jak nadpsute i zepsute sęki
oraz tzw. zabitki i zakorki57. W skrajnych przypadkach dopuszczano się wręcz
niekompletnego okorowania rzeźbionej kłody drewna58.
Czynność rzeźbienia poprzedzało stworzenie dokładnej koncepcji wyglądu
figur. W tym celu wykonywano szkice rzeźbiarskie, typowe dla trzech etapów
krystalizowania się koncepcji dzieła: prima idea (pensiero); bozzetto (rysun-
kowe lub plastyczne) oraz modelletto, modello59. Na Warmii zachował się
do dziś tylko jeden niekompletny barokowy szkic rzeźbiarski. Jest nim drew-
niany model ołtarza głównego do kościoła jezuitów w Świętej Lipce, pocho-
dzący z początku XVIII w.60 Być może funkcję modeli rzeźbiarskich lub
bozzett pełniły też dwie drewniane figury świętych wykonane w warsztacie
Perwangera (lata 40. XVIII w.)61 Na praktykę sporządzania przez warmińskich
twórców rysunkowych lub plastycznych modeli wskazuje wzmianka o „abry-
sie” schmidtowskiego ołtarza głównego w kościele jezuickim w Grodnie62.
O ile modele przeznaczone były przede wszystkim do wglądu i oceny zle-
ceniodawców, to w codziennej praktyce rzeźbiarza ogromną rolę odgrywały
rysunkowe i plastyczne bozzetta. Stanowiły one dla pracowników warsztatu stały,
możliwy do powtarzania lub modyfikowania wzorzec określonych kompozy-
cji63. Pozwalały też łatwiej nadać wykonywanym według nich figurom wyma-
gany kształt, odmierzyć proporcje i wyciosać w drewnie najważniejsze elementy
plastycznej struktury64. Analiza licznie zachowanego dorobku warsztatów Jana
Chrystiana i Chrystiana Bernarda Schmidtów wskazuje na stosowanie przez nich
bozzett i modeli jako źródła multiplikacji określonych kompozycji rzeźbiarskich65.
57 Terminologia wg: Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości, Drewno okrągłe. Wady,
Warszawa 1980, s. 14-15, tabl. Z/22-Z/25.
58 Wagner, Warsztat rzeźbiarski..., s. 149, przyp. 370. Pozostawienie choćby fragmenta-
rycznie nieokorowanego drewna niesie zagrożenie zaatakowania go przez liczne gatunki szkod-
ników owadzich, dla których kora z łykiem jest rodzajem niezbędnej „bramy” do właściwego
drewna.
59 Wagner, Warsztat rzeźbiarski..., s. 150-153; idem, Vom Holzklotz..., s. 166-167.
60 Jerzy Paszenda, Święta Lipka, Olsztyn 1996, s. 49, ii. 34.
61 Andrzej Rzempołuch, O czterech rzeźbach Krzysztofa Perwangera na Warmii, „Biuletyn
Historii Sztuki” 1988, nr 1-2, s. 117-119, ii. 7-8; idem, Krzysztof Perwanger..., s. 274.
62 Gorszkowoz, Jaroszewicz, Ołtarz kościoła farnego..., s. 85, aneks.
63 Na temat naśladowców Jana Jerzego Pinsla, zob. Jan K. Ostrowski, Z problematyki
warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej wXVIII w. [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, red. Jan
K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 79-104.
64 Problem trudności w wykonywaniu trójwymiarowej figury bez bozzetta, jak i jego klu-
czową rolę „przestrzennej dyspozycji” dla rzeźbiarza podkreślił Peter Volk, Barock-Bozzetti,
[w:] Barock, Regional-International, Hg. Gótz Pochat, Brigitte Wagner, Graz 1993, s. 169.
65 Na temat bezpośredniej zależności między wielokrotną powtarzalnością określonych
rozwiązań formalnych, a bozzettami, zob. Jan K. Ostrowski, Polska rzeźba barokowa XVIII wieku.
Przegląd problematyki i perspektywy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki” 1988, nr 4, s. 325.
Organizacja
i technika pracy
w warsztatach
snycerskich...
47
jak i późniejsze nałożenie wapiennego podkładu i polichromii. Niekiedy rzeź-
biarze podejmowali się obróbki drewna ze skazami, jak nadpsute i zepsute sęki
oraz tzw. zabitki i zakorki57. W skrajnych przypadkach dopuszczano się wręcz
niekompletnego okorowania rzeźbionej kłody drewna58.
Czynność rzeźbienia poprzedzało stworzenie dokładnej koncepcji wyglądu
figur. W tym celu wykonywano szkice rzeźbiarskie, typowe dla trzech etapów
krystalizowania się koncepcji dzieła: prima idea (pensiero); bozzetto (rysun-
kowe lub plastyczne) oraz modelletto, modello59. Na Warmii zachował się
do dziś tylko jeden niekompletny barokowy szkic rzeźbiarski. Jest nim drew-
niany model ołtarza głównego do kościoła jezuitów w Świętej Lipce, pocho-
dzący z początku XVIII w.60 Być może funkcję modeli rzeźbiarskich lub
bozzett pełniły też dwie drewniane figury świętych wykonane w warsztacie
Perwangera (lata 40. XVIII w.)61 Na praktykę sporządzania przez warmińskich
twórców rysunkowych lub plastycznych modeli wskazuje wzmianka o „abry-
sie” schmidtowskiego ołtarza głównego w kościele jezuickim w Grodnie62.
O ile modele przeznaczone były przede wszystkim do wglądu i oceny zle-
ceniodawców, to w codziennej praktyce rzeźbiarza ogromną rolę odgrywały
rysunkowe i plastyczne bozzetta. Stanowiły one dla pracowników warsztatu stały,
możliwy do powtarzania lub modyfikowania wzorzec określonych kompozy-
cji63. Pozwalały też łatwiej nadać wykonywanym według nich figurom wyma-
gany kształt, odmierzyć proporcje i wyciosać w drewnie najważniejsze elementy
plastycznej struktury64. Analiza licznie zachowanego dorobku warsztatów Jana
Chrystiana i Chrystiana Bernarda Schmidtów wskazuje na stosowanie przez nich
bozzett i modeli jako źródła multiplikacji określonych kompozycji rzeźbiarskich65.
57 Terminologia wg: Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości, Drewno okrągłe. Wady,
Warszawa 1980, s. 14-15, tabl. Z/22-Z/25.
58 Wagner, Warsztat rzeźbiarski..., s. 149, przyp. 370. Pozostawienie choćby fragmenta-
rycznie nieokorowanego drewna niesie zagrożenie zaatakowania go przez liczne gatunki szkod-
ników owadzich, dla których kora z łykiem jest rodzajem niezbędnej „bramy” do właściwego
drewna.
59 Wagner, Warsztat rzeźbiarski..., s. 150-153; idem, Vom Holzklotz..., s. 166-167.
60 Jerzy Paszenda, Święta Lipka, Olsztyn 1996, s. 49, ii. 34.
61 Andrzej Rzempołuch, O czterech rzeźbach Krzysztofa Perwangera na Warmii, „Biuletyn
Historii Sztuki” 1988, nr 1-2, s. 117-119, ii. 7-8; idem, Krzysztof Perwanger..., s. 274.
62 Gorszkowoz, Jaroszewicz, Ołtarz kościoła farnego..., s. 85, aneks.
63 Na temat naśladowców Jana Jerzego Pinsla, zob. Jan K. Ostrowski, Z problematyki
warsztatowej i atrybucyjnej rzeźby lwowskiej wXVIII w. [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, red. Jan
K. Ostrowski, Kraków 1994, s. 79-104.
64 Problem trudności w wykonywaniu trójwymiarowej figury bez bozzetta, jak i jego klu-
czową rolę „przestrzennej dyspozycji” dla rzeźbiarza podkreślił Peter Volk, Barock-Bozzetti,
[w:] Barock, Regional-International, Hg. Gótz Pochat, Brigitte Wagner, Graz 1993, s. 169.
65 Na temat bezpośredniej zależności między wielokrotną powtarzalnością określonych
rozwiązań formalnych, a bozzettami, zob. Jan K. Ostrowski, Polska rzeźba barokowa XVIII wieku.
Przegląd problematyki i perspektywy badawcze, „Biuletyn Historii Sztuki” 1988, nr 4, s. 325.
Organizacja
i technika pracy
w warsztatach
snycerskich...
47