Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (13.2014)

IL 2. Cokół kolumny, ołtarz Ecce Homo,
dawniej z kościoła p.w. św. Brygidy w
Gdańsku, fot. Anna Kriegseisen

epitafium rodziny Posse w kościele p.w. św. Bry-
gidy w Gdańsku (po 1627)2. Białe kamienie wy-
korzystano do stworzenia dekoracji rzeźbiar-
skiej - figur, ornamentów, baz i głowic kolumn,
herbów, fryzów ornamentalnych oraz drob-
nych „inkrustujących” elementów dekora-
cyjnych, takich jak różnie fazowane płytki
przypominające rauty i kaboszony.
Wapienie zbite, znacznie bardziej miękkie,
a zatem łatwiejsze w obróbce od marmurów,
jednak podobne do nich ze względu na możli-
wość polerowania aż do uzyskania wysokiego
połysku i osiąganie głębokiego tonu barwnego,
były z nimi często utożsamiane. Do dziś okre-
śla się je jako pseudomarmury. W XVII w. były
nazywane marmurami holenderskimi i szwedz-
kimi w zależności od miejsca, z którego je spro-
wadzano3. Gdańsk był prężnym ośrodkiem im-
portu i handlu najróżniejszymi materiałami kamiennymi, ale popularność zy-
skały te kamienie, których cena nie była wygórowana. Między innymi ze wzglę¬

du na koszty transportu materiały, takie jak marmury z Włoch czy wapienie mo-
zańskie stawały się towarem luksusowym i stosowano je w niewielkich ilościach.
Najczęściej występujące w trójbarwnym schemacie oferowanym przez gdańskie
warsztaty materiały to czarny wapień zwany Noir de Namur lub Noir Beige
pochodzący ze złóż nad Mozą oraz czerwony wapień szwedzki importowany
do Gdańska z wyspy Óland. Kamienie białe to przede wszystkim alabaster nad-
mozański i czerwonoużylony alabaster angielski, stosowane jako zamienniki
białego marmuru popularnego w niderlandzkiej architekturze i rzeźbie4.
Marmur w gdańskich epitafiach i ołtarzach występuje niezwykle rzadko,
jest to najczęściej czerwony, biało użylony, bardzo dekoracyjny kamień, utoż-
samiany z wydobywanym nad Mozą Marbre rouge griotte5, który był stosowany

2 Datowanie wszystkich zabytków wspomnianych w artykule oparto na pracy Katarzyny
Cieślak, Kościół - cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV-XVIII w.j. „Długie trwanie”
epitafium, Gdańsk 1992.
3 Tak nazwano je w umowie na wzniesienie portalu w katedrze gnieźnieńskiej zawartej
między gdańskim kamieniarzem Janem Gasparem Aeschmanem a kanonikiem gnieźnieńskim
Piotrem Konojadskim, zob. Henryk Walendowski, Na tropach historii kamieniarstwa (XVII-
- wieczna umowa na budowę portału), „Nowy Kamieniarz” 2008, nr 4, s. 58-59.
4 Walendowski, Szwedzkie wapienie..., s. 46; Walendowski, Alabastry z Angłii..., s. 54-56;
Wardzyński, Marmury i wapienie..., s. 322. Wskazał na to również prof, dr Frits Scholten pod-
czas wykładu wygłoszonego 14 listopada 2011 roku w Instytucie Historii Sztuki w Gdańsku.
5 Michał Wardzyński, Marmur i alabaster jako materiały kamieniarskie i rzeźbiarskie w sztuce
polskiej doby nowożytnej. Wprowadzenie do tematu (www.fundacja-hereditas.pl; 11.11.2011 r.);
Wardzyński, Marmury i wapienie..., s. 330.

58