DOI Artikel:
Kriegseisen, Anna: Konstrukcja i techniki montażu oraz wykończenia ołtarzy i epitafiów powstałych w gdańskich warsztatach kamieniarskich w XVII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0073
Przestrzeń wydzielona przed epitafium rodziny Guldensternów w kościele
Mariackim (Wilhelm Richter, 1651) była zamknięta mosiężną kratą o motywach
roślinnych, wykonaną przez Gerda Benninga21.
Po zamontowaniu epitafium w murze powierzchnię wokół niego tynko-
wano, dociągając tynk do brzegu licówek i zakrywając wystające poza ich obrys
piaskowcowe podkłady montażowe. Montując epitafium lub ołtarz na ścia-
nie kościoła, o ile było to możliwe, w różnym stopniu wydzielano najbliż-
szą przestrzeń wokół kompozycji kamiennej. Czasem ograniczano ją odcin-
kami gzymsów (np. epitafium Walentego Wintera w kościele Mariackim,
1671; epitafium Ferberów w kościele Mariackim). Bezpośrednio na tynku
lub na impregnowanym płótnie malowano wokół nich dekoracje iluzjoni-
styczne (epitafium braci Cólmerów w kościele Mariackim, 1668; epitafium
Guldensternów w kościele Mariackim; nagrobek Nataniela Schródera w koś-
ciele p.w. św. Jana w Gdańsku, 1668).
Często wokół epitafium lub ołtarza na tynku malowano czarny lub szary
„cień” powtarzający kontur kompozycji. Cienie umieszczał w swoich wzor-
nikach Cornelis Floris, znalazły się także wokół królewieckich nagrobków.
Odsłonięto je podczas prac konserwatorskich przy wielu obiektach (kościół
Mariacki: epitafia Schumannów, Brandesów, Tónnigesów, Schachmanna,
portal kaplicy Ludzi Morza i inne, ołtarze w transepcie, portal do zakrystii,
portal dormitorium i oprawa lawaterza w katedrze oliwskiej). Cienie mogą
mieć postać wąskiego pasa lub rozbudowanej dekoracyjnej kompozycji (epi-
tafium Schumannów). Dekoracja malowana na tynku może przybrać formę
iluzjonistycznie malowanej kompozycji architektoniczno-ornamentalnej.
Jej skromnym przykładem jest fryz nad epitafium Ferberów, bardziej rozbu-
dowanym - dekoracja w tle epitafium Jana Botsacka w kościele Mariackim
(1616), a monumentalnym - dekoracja wokół epitafium Jungschulza w koś-
ciele Mariackim w Elblągu (1631; il. 14). Zachowana szczątkowo dekoracja
ryta w tynku i malowana, zajmowała powierzchnię niemal równą powierzchni
samego epitafium, otoczonego wąskim czarnym cieniem. Piętra iluzjonistycz-
nie malowanej architektury wypełniał bogaty ornament malowany odcieniami
ugru w taki sposób, że z odległości imitował złocenia. Rzeźbionym figurom
towarzyszyły postacie malowane, a efekt iluzji podkreślały nisze drążone
w obrębie malarskiej dekoracji za figurami i kulami.
Najbardziej klasycznym rozwiązaniem dekoracji tła jest malowane paluda-
mentum (epitafium Ferberów, epitafium Anny von Croy und Arschott22, epi-
tafium Cólmerów23). Jeżeli pozwalała na to powierzchnia ściany stanowiącej
tło dla epitafium, to wykonywano okazałą dekorację malarską na płótnie. Tak
zaaranżowana była ściana zachodnia nawy północnej kościoła Mariackiego,
21 Jacek Kriegseisen, Kto wykonał epitafium..., s. 36.
22 Niezachowane. Znane jedynie ze zdjęć archiwalnych.
23 Szczątkowo zachowany fragment.
Konstrukcja
i techniki
montażu oraz
wykończenia...
71
Mariackim (Wilhelm Richter, 1651) była zamknięta mosiężną kratą o motywach
roślinnych, wykonaną przez Gerda Benninga21.
Po zamontowaniu epitafium w murze powierzchnię wokół niego tynko-
wano, dociągając tynk do brzegu licówek i zakrywając wystające poza ich obrys
piaskowcowe podkłady montażowe. Montując epitafium lub ołtarz na ścia-
nie kościoła, o ile było to możliwe, w różnym stopniu wydzielano najbliż-
szą przestrzeń wokół kompozycji kamiennej. Czasem ograniczano ją odcin-
kami gzymsów (np. epitafium Walentego Wintera w kościele Mariackim,
1671; epitafium Ferberów w kościele Mariackim). Bezpośrednio na tynku
lub na impregnowanym płótnie malowano wokół nich dekoracje iluzjoni-
styczne (epitafium braci Cólmerów w kościele Mariackim, 1668; epitafium
Guldensternów w kościele Mariackim; nagrobek Nataniela Schródera w koś-
ciele p.w. św. Jana w Gdańsku, 1668).
Często wokół epitafium lub ołtarza na tynku malowano czarny lub szary
„cień” powtarzający kontur kompozycji. Cienie umieszczał w swoich wzor-
nikach Cornelis Floris, znalazły się także wokół królewieckich nagrobków.
Odsłonięto je podczas prac konserwatorskich przy wielu obiektach (kościół
Mariacki: epitafia Schumannów, Brandesów, Tónnigesów, Schachmanna,
portal kaplicy Ludzi Morza i inne, ołtarze w transepcie, portal do zakrystii,
portal dormitorium i oprawa lawaterza w katedrze oliwskiej). Cienie mogą
mieć postać wąskiego pasa lub rozbudowanej dekoracyjnej kompozycji (epi-
tafium Schumannów). Dekoracja malowana na tynku może przybrać formę
iluzjonistycznie malowanej kompozycji architektoniczno-ornamentalnej.
Jej skromnym przykładem jest fryz nad epitafium Ferberów, bardziej rozbu-
dowanym - dekoracja w tle epitafium Jana Botsacka w kościele Mariackim
(1616), a monumentalnym - dekoracja wokół epitafium Jungschulza w koś-
ciele Mariackim w Elblągu (1631; il. 14). Zachowana szczątkowo dekoracja
ryta w tynku i malowana, zajmowała powierzchnię niemal równą powierzchni
samego epitafium, otoczonego wąskim czarnym cieniem. Piętra iluzjonistycz-
nie malowanej architektury wypełniał bogaty ornament malowany odcieniami
ugru w taki sposób, że z odległości imitował złocenia. Rzeźbionym figurom
towarzyszyły postacie malowane, a efekt iluzji podkreślały nisze drążone
w obrębie malarskiej dekoracji za figurami i kulami.
Najbardziej klasycznym rozwiązaniem dekoracji tła jest malowane paluda-
mentum (epitafium Ferberów, epitafium Anny von Croy und Arschott22, epi-
tafium Cólmerów23). Jeżeli pozwalała na to powierzchnia ściany stanowiącej
tło dla epitafium, to wykonywano okazałą dekorację malarską na płótnie. Tak
zaaranżowana była ściana zachodnia nawy północnej kościoła Mariackiego,
21 Jacek Kriegseisen, Kto wykonał epitafium..., s. 36.
22 Niezachowane. Znane jedynie ze zdjęć archiwalnych.
23 Szczątkowo zachowany fragment.
Konstrukcja
i techniki
montażu oraz
wykończenia...
71