DOI Artikel:
Wardzyńska, Katarzyna: Johannes Söffrens (1660-po 1721) - rzeźbiarz niderlandzki w Elblągu: wstęp do monografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0139
na terenie dawnej diecezji chełmińskiej (chełmińsko-pomezańskiej), obej-
mującej województwo chełmińskie oraz malborskie na północy. Związki
artystyczne pomiędzy tymi obszarami, rozdzielonymi fragmentem ziem
Elektoratu Brandenbursko-Pruskiego (od 1701 r. Królestwa Prus), zapew-
niała wspólna administracja diecezji chełmińskiej i zwyczaj przydzielania
każdorazowo duchownym czynnym na terenie ziemi chełmińskiej benefi-
cjów żuławskich. Liczba odnalezionych realizacji pozwala twierdzić, że tak
właśnie kształtował się rynek zamówień omawianego artysty elbląskiego
przełomu XVII i XVIII w.
Nazwisko rzeźbiarza występuje w źródłach zaledwie dwukrotnie. Archi-
walnie potwierdzonym dziełem „Jana Zephrensa”, w badaniach przedwo-
jennych varsavianistow określonego jako „Seffrens z Elbląga”, był ołtarz p.w.
Najświętszego Sakramentu i Trójcy Świętej w prawym ramieniu transeptu
warszawskiego kościoła Misjonarzy p.w. Świętego Krzyża, wykonany w latach
1720-1721 wraz z „Michałem Brozenem”4, zniszczony podczas drugiej wojny
światowej, znany jedynie z archiwalnych fotografii. W badaniach Mariusza Kar-
powicza poświęconych rzeźbie stołecznej nastawa ta, reprezentująca tzw. nurt
pomorski, została słusznie scharakteryzowana jako bliższa stylistycznie dziełom
z około 1700 r. w tej samej świątyni, którymi są: powiązany źródłowo z Matysem
Hankisem z Elbląga, częściowo zrekonstruowany po wojnie ołtarz główny oraz
ołtarz św. św. Felicissimy i Genowefy projektu Tylmana van Gameren5.
Ponadto, według informacji konserwatora zabytków prowincji Prusy Zachod-
nie, Bernharda Schmida, „Sewrentz z Elbląga” wykonał ołtarz główny w kościele
ewangelickim w Starym Polu (niem. Altfelde) pod Malborkiem w 1711 r.6 Wie-
sława Rynkiewicz-Domino rozwinęła wątek pomorskiej twórczości Sóffrensa,
wskazując kilka kolejnych dzieł jego autorstwa w okolicy Elbląga: ołtarze główne
kościołów katolickiego w Jasnej oraz luterańskiego w Przezmarku, a także mar-
murowe retabulum św. św. Judy Tadeusza i Szymona w katedrze fromborskiej.
Podkreśliła takie ich cechy, jak widoczny wpływ sztuki włoskiej oraz antycznej
rzeźby rzymskiej, wyważona kompozycja i znakomite proporcje klasycyzujących
struktur czy doskonale rzeźbione uszaki z ornamentem akantowo-kwiatowym.
Zwróciła również uwagę na związek kompozycji struktury warszawskiego
ołtarza głównego z realizacjami Sóffrensa7.
4 Archiwum Archidiecezjalne w Warszawie, sygn. III 4. 5, Diarium Procura[e] Domus
Vhrsnv[iensis] circa ąuotidiana negotia p[rae]cipus in anno 1716 die 25 Aug[usti] Connotatum,
k. 32v; Franciszek M. Sobieszczański, Kościół Świętokrzyski, „Tygodnik Ilustrowany” 1863, nr 8,
nr 216, s. 442; Leopold Petrzyk, Kościół Św. Krzyża w Warszawie, Warszawa 1920, s. 22.
5 Elżbieta Kowalczykowa, Kościół Św. Krzyża, Warszawa 1975, s. 82; Mariusz Karpowicz,
Sztuka Warszawy czasów Jana III Sobieskiego, Warszawa 1987, s. 68-70.
6 Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmałer des Kreises Marienburg, H. 1, Die Stadte
Neuteich und Tiegenhof und die Idndlichen Ortschaften (Die Bau- und Kunstdenkmałer der Pro-
vinz Westpreussen, Bd. 3, H. 14), Danzig 1919, s. 1, Abb. 1.
7 Rynkiewicz-Domino, Budownictwo i architektura..., s. 194-195. Autorka podaje błęd-
nie imię „Jakub”.
Johannes
Sóffrens...
137
mującej województwo chełmińskie oraz malborskie na północy. Związki
artystyczne pomiędzy tymi obszarami, rozdzielonymi fragmentem ziem
Elektoratu Brandenbursko-Pruskiego (od 1701 r. Królestwa Prus), zapew-
niała wspólna administracja diecezji chełmińskiej i zwyczaj przydzielania
każdorazowo duchownym czynnym na terenie ziemi chełmińskiej benefi-
cjów żuławskich. Liczba odnalezionych realizacji pozwala twierdzić, że tak
właśnie kształtował się rynek zamówień omawianego artysty elbląskiego
przełomu XVII i XVIII w.
Nazwisko rzeźbiarza występuje w źródłach zaledwie dwukrotnie. Archi-
walnie potwierdzonym dziełem „Jana Zephrensa”, w badaniach przedwo-
jennych varsavianistow określonego jako „Seffrens z Elbląga”, był ołtarz p.w.
Najświętszego Sakramentu i Trójcy Świętej w prawym ramieniu transeptu
warszawskiego kościoła Misjonarzy p.w. Świętego Krzyża, wykonany w latach
1720-1721 wraz z „Michałem Brozenem”4, zniszczony podczas drugiej wojny
światowej, znany jedynie z archiwalnych fotografii. W badaniach Mariusza Kar-
powicza poświęconych rzeźbie stołecznej nastawa ta, reprezentująca tzw. nurt
pomorski, została słusznie scharakteryzowana jako bliższa stylistycznie dziełom
z około 1700 r. w tej samej świątyni, którymi są: powiązany źródłowo z Matysem
Hankisem z Elbląga, częściowo zrekonstruowany po wojnie ołtarz główny oraz
ołtarz św. św. Felicissimy i Genowefy projektu Tylmana van Gameren5.
Ponadto, według informacji konserwatora zabytków prowincji Prusy Zachod-
nie, Bernharda Schmida, „Sewrentz z Elbląga” wykonał ołtarz główny w kościele
ewangelickim w Starym Polu (niem. Altfelde) pod Malborkiem w 1711 r.6 Wie-
sława Rynkiewicz-Domino rozwinęła wątek pomorskiej twórczości Sóffrensa,
wskazując kilka kolejnych dzieł jego autorstwa w okolicy Elbląga: ołtarze główne
kościołów katolickiego w Jasnej oraz luterańskiego w Przezmarku, a także mar-
murowe retabulum św. św. Judy Tadeusza i Szymona w katedrze fromborskiej.
Podkreśliła takie ich cechy, jak widoczny wpływ sztuki włoskiej oraz antycznej
rzeźby rzymskiej, wyważona kompozycja i znakomite proporcje klasycyzujących
struktur czy doskonale rzeźbione uszaki z ornamentem akantowo-kwiatowym.
Zwróciła również uwagę na związek kompozycji struktury warszawskiego
ołtarza głównego z realizacjami Sóffrensa7.
4 Archiwum Archidiecezjalne w Warszawie, sygn. III 4. 5, Diarium Procura[e] Domus
Vhrsnv[iensis] circa ąuotidiana negotia p[rae]cipus in anno 1716 die 25 Aug[usti] Connotatum,
k. 32v; Franciszek M. Sobieszczański, Kościół Świętokrzyski, „Tygodnik Ilustrowany” 1863, nr 8,
nr 216, s. 442; Leopold Petrzyk, Kościół Św. Krzyża w Warszawie, Warszawa 1920, s. 22.
5 Elżbieta Kowalczykowa, Kościół Św. Krzyża, Warszawa 1975, s. 82; Mariusz Karpowicz,
Sztuka Warszawy czasów Jana III Sobieskiego, Warszawa 1987, s. 68-70.
6 Bernhard Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmałer des Kreises Marienburg, H. 1, Die Stadte
Neuteich und Tiegenhof und die Idndlichen Ortschaften (Die Bau- und Kunstdenkmałer der Pro-
vinz Westpreussen, Bd. 3, H. 14), Danzig 1919, s. 1, Abb. 1.
7 Rynkiewicz-Domino, Budownictwo i architektura..., s. 194-195. Autorka podaje błęd-
nie imię „Jakub”.
Johannes
Sóffrens...
137