Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Hrsg.]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (13.2014)

IL 1. Widok gmachu Dyrekcji Kolei w Gdańsku, 2008 r., fot. Katarzyna
A. Wojtczak

Gdański gmach Dyrekcji Kolei powstał w latach 1911-1914 jako jeden
z ostatnich elementów nowego wielkomiejskiego planu urbanistycznego, który
urzeczywistniano po splantowaniu wałów miejskich otaczających centrum
miasta. Do czasów drugiej wojny światowej był jednym z najznamienitszych
przykładów architektury zmodernizowanego historyzmu w Gdańsku i z pew-
nością najlepszym przykładem neobaroku w tak zwanej redakcji wilhelmiń-
skiej. Styl ten słabo przyjął się w mieście, ponieważ stanowił niejako opozycję
w stosunku do jego hanzeatyckich korzeni. Był jednak charakterystyczny dla
wielu oficjalnych realizacji późnej epoki wilhelmińskiej w innych miastach,
w tym budynków administracyjnych pruskiej Królewskiej Dyrekcji Kolei
(Kónigliche Eisenbahndirektion). Pomysłodawcą projektu gmachu o scentra-
lizowanej fasadzie z dekoracyjnym ryzalitem był Alexander Rudell, współau-
tor projektu dworca kolejowego w Gdańsku. Pełnił on wówczas funkcję głów-
nego radcy budowlanego w Królewskich Pruskich i Wielkoksiążęcych Heskich
Kolejach Państwowych (Kóniglich Preufiische und GroBherzoglich Hessis-
che Staatseisenbahn, K.P.u.G.H.St.E.), zajmując się projektowaniem głównie
w ramach swoich obowiązków służbowych. Szkice architektoniczne wykonał
architekt Erhard Giebelhausen, najprawdopodobniej pracownik biura Riidella,
niezwiązany bezpośrednio z Gdańskiem. Efektem ich pracy jest wieloskrzyd-
łowy, czterokondygnacyjny kolos o dwóch dziedzińcach, osadzony na bonio-
wanym cokole, z fasadą zwróconą ku zachodowi, stojący dokładnie na wyso-
kości wiaduktu, zwanego Błędnikiem (niem. Irrgartenbrucke), przy obecnej
Alei Zwycięstwa. Punktem centralnym rozłożystej fasady jest płytki, lekko
wybrzuszony ryzalit. Tu, gdzie nagromadzenie rzeźbionej dekoracji jest naj-
większe, pośród kamiennych girland i liści akantu, znajdowały się pełnopla-
styczne rzeźby definiujące siedzibę urzędu. Cztery grupy rzeźbiarskie - każda
złożona z dwóch puttów - umiejscowione na postumentach w balustradowym
gzymsie wieńczącym kondygnację cokołową akcentowały główne osie pio-
nowe ryzalitu (il. 2). Drugim elementem dekoracji rzeźbiarskiej były cztery
posągi ustawione na frontonie, w którym widniał kartusz.

Dekoracja
rzeźbiarska
fasady gmachu
Dyrekcji Kolei
w Gdańsku...

217