DOI Artikel:
Michalak, Michał: Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii z terenów państwa krzyżackiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0008
Michał Michalak
Uniwersytet Gdański
ORCID: 0009-0009-6810-0968
Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV
i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii
z terenów państwa krzyżackiego
https://doi.org/ 10.2688l/porta.2023.22.01
Słowa kluczowe: przyłbice, Prusy Krzyżackie, Poliptyk Grudziądzki, retabulum z Fromborka,
szafa relikwiarzowa z Kwidzyna
Keywords: visored bascinet, Teutonic Order in Prussia, Poliptych of Graudenz, retabulum
from Frombork/Fraueburg, reliquary wardrobe from Kwidzyn
W artykule zostały zaprezentowane wyniki analizy bronioznawczej poświęconej
przedstawieniom przyłbic w dziełach sztuki gotyckiej z przełomu XIV i XV w.,
powstałych na terenie państwa krzyżackiego1. Badane wizerunki to malowidła
z: kaplicy Wszystkich Świętych w bazylice Mariackiej w Gdańsku (obecnie
kaplica Ludzi Pomorza), Poliptyku Grudziądzkiego, retabulum z Fromborka
oraz szafy relikwiarzowej z Kwidzyna. Ponadto w rozważaniach uwzględniono
nieomawiany jak dotąd przez bronioznawców wyrób gotyckiego złotnictwa
gdańskiego, czyli cyborium pochodzące z kościoła Ścięcia św. Jana Chrzci-
ciela w Chojnicach, które obecnie znajduje się w skarbcu Muzeum Diecezjal-
nego w Pelplinie.
Zagadnienie przyłbic przedstawionych w ikonografii z terenów pruskiego
państwa zakonu krzyżackiego nie jest w literaturze naukowej zupełnie nowe.
Niektóre dzieła omówione w tym tekście były już wcześniej reprodukowane
i pobieżnie omawiane w literaturze przedmiotu. Jako pierwszy informacje na ten
temat ogłosił niemiecki badacz Bernhard Engel na początku XX w.2 W serii
artykułów poświęconych owym wizerunkom uczony zaprezentował w postaci
rysunków elementy uzbrojenia ochronnego przedstawione w malowidłach.
1 Niniejsza praca została przewidziana jako pierwsza część badań nad wizerunkami przyłbic
w źródłach ikonograficznych pochodzących z terenów Prus Zakonnych, Śląska i ziem należących
do Korony Polskiej. Pragnę w tym miejscu podziękować za cenne wskazówki: Panu prof. Jackowi
Friedrichowi oraz Panu Adamowi Iwanowskiemu z Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie. Pani
Natalii Michalak dziękuję za przetłumaczenie streszczenia na język angielski.
2 Bernhard Engel, Waffengeschichtliche Studien aus dem Deutschordensgebiet, „Zeitschrift
für Historische Waffen- und Kostümkunde" 1900-1902, Bd. 2, s. 348-349, Fig. 1; 1902-1905,
Bd. 3, s. 37-40.
7
Uniwersytet Gdański
ORCID: 0009-0009-6810-0968
Przedstawienia przyłbic z drugiej połowy XIV
i pierwszej ćwierci XV stulecia w ikonografii
z terenów państwa krzyżackiego
https://doi.org/ 10.2688l/porta.2023.22.01
Słowa kluczowe: przyłbice, Prusy Krzyżackie, Poliptyk Grudziądzki, retabulum z Fromborka,
szafa relikwiarzowa z Kwidzyna
Keywords: visored bascinet, Teutonic Order in Prussia, Poliptych of Graudenz, retabulum
from Frombork/Fraueburg, reliquary wardrobe from Kwidzyn
W artykule zostały zaprezentowane wyniki analizy bronioznawczej poświęconej
przedstawieniom przyłbic w dziełach sztuki gotyckiej z przełomu XIV i XV w.,
powstałych na terenie państwa krzyżackiego1. Badane wizerunki to malowidła
z: kaplicy Wszystkich Świętych w bazylice Mariackiej w Gdańsku (obecnie
kaplica Ludzi Pomorza), Poliptyku Grudziądzkiego, retabulum z Fromborka
oraz szafy relikwiarzowej z Kwidzyna. Ponadto w rozważaniach uwzględniono
nieomawiany jak dotąd przez bronioznawców wyrób gotyckiego złotnictwa
gdańskiego, czyli cyborium pochodzące z kościoła Ścięcia św. Jana Chrzci-
ciela w Chojnicach, które obecnie znajduje się w skarbcu Muzeum Diecezjal-
nego w Pelplinie.
Zagadnienie przyłbic przedstawionych w ikonografii z terenów pruskiego
państwa zakonu krzyżackiego nie jest w literaturze naukowej zupełnie nowe.
Niektóre dzieła omówione w tym tekście były już wcześniej reprodukowane
i pobieżnie omawiane w literaturze przedmiotu. Jako pierwszy informacje na ten
temat ogłosił niemiecki badacz Bernhard Engel na początku XX w.2 W serii
artykułów poświęconych owym wizerunkom uczony zaprezentował w postaci
rysunków elementy uzbrojenia ochronnego przedstawione w malowidłach.
1 Niniejsza praca została przewidziana jako pierwsza część badań nad wizerunkami przyłbic
w źródłach ikonograficznych pochodzących z terenów Prus Zakonnych, Śląska i ziem należących
do Korony Polskiej. Pragnę w tym miejscu podziękować za cenne wskazówki: Panu prof. Jackowi
Friedrichowi oraz Panu Adamowi Iwanowskiemu z Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie. Pani
Natalii Michalak dziękuję za przetłumaczenie streszczenia na język angielski.
2 Bernhard Engel, Waffengeschichtliche Studien aus dem Deutschordensgebiet, „Zeitschrift
für Historische Waffen- und Kostümkunde" 1900-1902, Bd. 2, s. 348-349, Fig. 1; 1902-1905,
Bd. 3, s. 37-40.
7