DOI article:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0113
Marcin Potwierdzamy za Marią Bogucką, że „dom przy Długim Targu został przez
Kaleciński właściciela wyłączony z normalnego użytkowania i zaaranżowany jako swoisty
obiekt - dziś powiedzielibyśmy - muzealny"43. Nie sądzimy jednak, by był rodza-
jem epitafium burmistrza, jak twierdzi autorka, raczej Speymann wypowiada
tą kreacją: Exegi monumentum aere perennius... Fasada jego domu to, nomen
omen, alegoryczna facies właściciela, elewacja potraktowana jako muzeum
stylizowanych na antyczne pseudospoliów (parafraza reliefów sarkofagowych
i imagines clipeatae), frapujący tekst kultury, autorska, wielowątkowa enkyklios
paideia, element fundamentalny gdańskiej ikonosfery, odnoszący się do ramowego
tematu Gdańska jako Nowej Jerozolimy i Nowego Rzymu.
Speymann stworzył galerię składającą się m.in. z konsulów, jego ideowych
antenatów, których życie obfitowało w republikańskie exempla virtutis. (rajcy
i burmistrzowie gdańscy dumnie nazywali siebie konsulami i prokonsulami). Jako
pierwszy w dziejach sztuki w Rzeczpospolitej mecenas w swej fundacji dał wykład-
nię cnoty magnificencji, przywołując wprost Wawrzyńca Wspaniałego. Dzieło
patrycjusza, fenomen w skali europejskiego mecenatu, upodabnia dom miejski
do włoskiego palazzo, publicznej budowli o pionierskiej funkcji protomuzealnej,
w dwojakiej odsłonie: upublicznionego gabinetu kolekcjonerskiego i biblioteki
oraz fasady - idealnego muzeum, które wypełnia ideał Giulia Clovia44. A zatem
przestrzeni muzealnej poza czasem, gdzie współegzystują bohaterowie etycznie poj-
mowanej historii.
Bibliografia
Bielak Jacek, Ikonografia Złotej Kamienicy na nowo odczytana. O związkach polityki,
kultury i sztuki w Gdańsku w XVII wieku [w:] Mieszczaństwo gdańskie: sesja naukowa
22-23.11.1996, red. Stanisław Salmonowicz, Gdańsk 1997.
Bogucka Maria, Testament burmistrza gdańskiego Hansa Speymana z 1625 r. [w:] Kultura
średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięć-
dziesięciolecie pracy naukowej, red. Danuta Gawinowa, Warszawa 1991, s. 592.
Boratyński Ludwik, Przyczynek do dziejów pierwszych stosunków handlowych Gdańska
z Włochami, a w szczególności z Wenecyą, „Rozprawy Akademii Umiejętności.
Wydział Historyczno-Filozoficzny" 1908, ser. 2, t. 26 (ogólnego zbioru t. 51),
s. 219-277.
Boschloo Anton, The Representation of History in Artistic Theory in the Early modern
Period [w:] Recreating Ancient History: Episodes from the Greek and Roman Past in the
Arts and Literature of the Early Modern Period, eds. Karl A. Enenkel, Jan L. de Jong,
Jeannine De Landtsheer, Leiden 2001, s. 6-8.
Brusewicz Alicja, 0 kilku frontyspisach XVII-wiecznych wydań dzieł Seneki, „Symbolae
Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae" 2012, t. 22, nr 2, s. 112.
43 Bogucka, Testament burmistrza gdańskiego..., s. 592.
44 Michele Mari, Un museo degli orrori [wstęp do:] Paolo Giovio, Elogi degli uomini illustri,
ed. Franco Minonzio, trad. Andrea Guasparri, Torino 2006, s. VII.
112
Kaleciński właściciela wyłączony z normalnego użytkowania i zaaranżowany jako swoisty
obiekt - dziś powiedzielibyśmy - muzealny"43. Nie sądzimy jednak, by był rodza-
jem epitafium burmistrza, jak twierdzi autorka, raczej Speymann wypowiada
tą kreacją: Exegi monumentum aere perennius... Fasada jego domu to, nomen
omen, alegoryczna facies właściciela, elewacja potraktowana jako muzeum
stylizowanych na antyczne pseudospoliów (parafraza reliefów sarkofagowych
i imagines clipeatae), frapujący tekst kultury, autorska, wielowątkowa enkyklios
paideia, element fundamentalny gdańskiej ikonosfery, odnoszący się do ramowego
tematu Gdańska jako Nowej Jerozolimy i Nowego Rzymu.
Speymann stworzył galerię składającą się m.in. z konsulów, jego ideowych
antenatów, których życie obfitowało w republikańskie exempla virtutis. (rajcy
i burmistrzowie gdańscy dumnie nazywali siebie konsulami i prokonsulami). Jako
pierwszy w dziejach sztuki w Rzeczpospolitej mecenas w swej fundacji dał wykład-
nię cnoty magnificencji, przywołując wprost Wawrzyńca Wspaniałego. Dzieło
patrycjusza, fenomen w skali europejskiego mecenatu, upodabnia dom miejski
do włoskiego palazzo, publicznej budowli o pionierskiej funkcji protomuzealnej,
w dwojakiej odsłonie: upublicznionego gabinetu kolekcjonerskiego i biblioteki
oraz fasady - idealnego muzeum, które wypełnia ideał Giulia Clovia44. A zatem
przestrzeni muzealnej poza czasem, gdzie współegzystują bohaterowie etycznie poj-
mowanej historii.
Bibliografia
Bielak Jacek, Ikonografia Złotej Kamienicy na nowo odczytana. O związkach polityki,
kultury i sztuki w Gdańsku w XVII wieku [w:] Mieszczaństwo gdańskie: sesja naukowa
22-23.11.1996, red. Stanisław Salmonowicz, Gdańsk 1997.
Bogucka Maria, Testament burmistrza gdańskiego Hansa Speymana z 1625 r. [w:] Kultura
średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w pięć-
dziesięciolecie pracy naukowej, red. Danuta Gawinowa, Warszawa 1991, s. 592.
Boratyński Ludwik, Przyczynek do dziejów pierwszych stosunków handlowych Gdańska
z Włochami, a w szczególności z Wenecyą, „Rozprawy Akademii Umiejętności.
Wydział Historyczno-Filozoficzny" 1908, ser. 2, t. 26 (ogólnego zbioru t. 51),
s. 219-277.
Boschloo Anton, The Representation of History in Artistic Theory in the Early modern
Period [w:] Recreating Ancient History: Episodes from the Greek and Roman Past in the
Arts and Literature of the Early Modern Period, eds. Karl A. Enenkel, Jan L. de Jong,
Jeannine De Landtsheer, Leiden 2001, s. 6-8.
Brusewicz Alicja, 0 kilku frontyspisach XVII-wiecznych wydań dzieł Seneki, „Symbolae
Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae" 2012, t. 22, nr 2, s. 112.
43 Bogucka, Testament burmistrza gdańskiego..., s. 592.
44 Michele Mari, Un museo degli orrori [wstęp do:] Paolo Giovio, Elogi degli uomini illustri,
ed. Franco Minonzio, trad. Andrea Guasparri, Torino 2006, s. VII.
112