DOI Artikel:
Andrzejewska‑Zając, Alicja: Vivit post funera virtus: Odzyskany portret Hansa von Aachenaz kolekcji Jacoba Kabruna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0128
tu atrybutów pozwalających zidentyfikować śpiącego rycerza jako antycznego
półboga, dzięki czemu Panofsky dostrzegł związek przedstawienia z wizją Scy-
piona Afrykańskiego Starszego, opisaną przez Siliusa Italicusa w historycznym
eposie Punica (I w. n.e.), którego tematem jest druga wojna punicka. W pięt-
nastej księdze tego antycznego poematu, odkrytego na początku XV w. przez
Poggia Braccioliniego i opublikowanego w 1471 r., młody Scypion, wzorem
Herkulesa, musiał wybierać między dwiema kobietami - Voluptas, uwodzącej
przyszłego wodza wyzywającym strojem i obietnicami, oraz Virtus, oferującą
mu honor, chwałę i sławę w zwycięskiej wojnie, ostrzegając przy tym, że droga
do jej mieszkania będzie trudna i skalista. Wystawiony na pokusę Scypion
odnosi zwycięstwo i tak jak Herkules wybiera trudniejszą ścieżkę. Heroiczna
obrona Republiki Rzymskiej, pokonanie Hannibala i stoicka cnota sprawiły,
że stał się on doskonałym wzorem do naśladowania i cieszył się wielkim powa-
żaniem w nowożytnej Europie50.
Scypion Afrykański Starszy jest także jednym z bohaterów sceny ukazanej
na miedziorycie Jana Saenderama, zaprezentowanej poniżej portretu Hansa von
Aachena. Jej temat i kompozycja zostały zapożyczone z miedziorytu Jana Mullera
wykonanego według rysunku Bartholomeusa Sprangera (1589-1593), ukazują-
cego moment, w którym oba exempla virtutis - Herkules i Scypion - wybierają
cnotę uosabianą przez Minerwę i we troje podążają drogą wiodącą ku świątyni
wiecznej sławy (il. 8)51. Identyfikację postaci ułatwia łacińska inskrypcja znajdu-
jąca się na rycinie Mullera: „Hue adsis; verae quem tangit cura salutis / Si sapis
hoc alacris carpe viator iter / Virtutis duetu, monstrante Cupidine sano / Quod
petit Alcides, Scipio qoudq[ue] petit" (Zbliż się [ty], kogo dotyka troska o praw-
dziwe szczęście, / Jeśliś mądry, to wyruszaj ochoczo w podróż, / wędrowcze
prowadzony cnotą, gdy Kupidyn wskazuje rozsądnie, / do czego dąży Herkules
i do czego dąży Scypion)52.
Poszukiwania stylistycznej i konceptualnej genealogii motywu prowa-
dzą do Włoch. W latach siedemdziesiątych XVI w. niemal taki sam sposób
przekształcenia toposu via virtutis pojawił się w realizacji Raffaellina da Reg-
gia (1550-1578), który wykonał freski na fasadzie rzymskiego domu archi-
tekta Francesco da Volterra. Do dzisiaj przetrwały tylko rysunkowe projekty tego
malowidła53. Tematyka dekoracji odnosiła się do sukcesu i zasług da Volterry,
Vivit post
funera
virtus...
50 O popularności rzymskiego dowódcy w europejskiej sztuce nowożytnej zob. Jerzy Mizio-
łek, Mity, legendy, exempla: włoskie malarstwo świeckiej epoki Renesansu ze zbiorów Karola Lan-
ckorońskiego, Warszawa 2003, s. 239-243.
51 Huigen Leeflang, Postuit Praag: Over een teruggevonden tekening van Bartholomeus Spran-
ger, „Bulletin van het Rijksmuseum" 2008, J. 56, Nr. 1/2, s. 114-127.
52 Tłum. Kamila Glazer.
53 Rysunek ogólny przedstawiający fasadę z podziałem na kwatery znajduje się w Wal-
ker Art Gallery w Liverpoolu, studium szczegółowe kwatery z tematem via virtutis w Bristish
Museum w Londynie, inny wariant kompozycyjny tegoż motywu w Palais des Beaux-Arts w Lille.
Zob. Marco Simone Bolzoni, The Drawings of Raffaellino Motta da Reggio, „Master Drawings”
2016, vol. 54, no. 2, s. 150-151, 188.
127
półboga, dzięki czemu Panofsky dostrzegł związek przedstawienia z wizją Scy-
piona Afrykańskiego Starszego, opisaną przez Siliusa Italicusa w historycznym
eposie Punica (I w. n.e.), którego tematem jest druga wojna punicka. W pięt-
nastej księdze tego antycznego poematu, odkrytego na początku XV w. przez
Poggia Braccioliniego i opublikowanego w 1471 r., młody Scypion, wzorem
Herkulesa, musiał wybierać między dwiema kobietami - Voluptas, uwodzącej
przyszłego wodza wyzywającym strojem i obietnicami, oraz Virtus, oferującą
mu honor, chwałę i sławę w zwycięskiej wojnie, ostrzegając przy tym, że droga
do jej mieszkania będzie trudna i skalista. Wystawiony na pokusę Scypion
odnosi zwycięstwo i tak jak Herkules wybiera trudniejszą ścieżkę. Heroiczna
obrona Republiki Rzymskiej, pokonanie Hannibala i stoicka cnota sprawiły,
że stał się on doskonałym wzorem do naśladowania i cieszył się wielkim powa-
żaniem w nowożytnej Europie50.
Scypion Afrykański Starszy jest także jednym z bohaterów sceny ukazanej
na miedziorycie Jana Saenderama, zaprezentowanej poniżej portretu Hansa von
Aachena. Jej temat i kompozycja zostały zapożyczone z miedziorytu Jana Mullera
wykonanego według rysunku Bartholomeusa Sprangera (1589-1593), ukazują-
cego moment, w którym oba exempla virtutis - Herkules i Scypion - wybierają
cnotę uosabianą przez Minerwę i we troje podążają drogą wiodącą ku świątyni
wiecznej sławy (il. 8)51. Identyfikację postaci ułatwia łacińska inskrypcja znajdu-
jąca się na rycinie Mullera: „Hue adsis; verae quem tangit cura salutis / Si sapis
hoc alacris carpe viator iter / Virtutis duetu, monstrante Cupidine sano / Quod
petit Alcides, Scipio qoudq[ue] petit" (Zbliż się [ty], kogo dotyka troska o praw-
dziwe szczęście, / Jeśliś mądry, to wyruszaj ochoczo w podróż, / wędrowcze
prowadzony cnotą, gdy Kupidyn wskazuje rozsądnie, / do czego dąży Herkules
i do czego dąży Scypion)52.
Poszukiwania stylistycznej i konceptualnej genealogii motywu prowa-
dzą do Włoch. W latach siedemdziesiątych XVI w. niemal taki sam sposób
przekształcenia toposu via virtutis pojawił się w realizacji Raffaellina da Reg-
gia (1550-1578), który wykonał freski na fasadzie rzymskiego domu archi-
tekta Francesco da Volterra. Do dzisiaj przetrwały tylko rysunkowe projekty tego
malowidła53. Tematyka dekoracji odnosiła się do sukcesu i zasług da Volterry,
Vivit post
funera
virtus...
50 O popularności rzymskiego dowódcy w europejskiej sztuce nowożytnej zob. Jerzy Mizio-
łek, Mity, legendy, exempla: włoskie malarstwo świeckiej epoki Renesansu ze zbiorów Karola Lan-
ckorońskiego, Warszawa 2003, s. 239-243.
51 Huigen Leeflang, Postuit Praag: Over een teruggevonden tekening van Bartholomeus Spran-
ger, „Bulletin van het Rijksmuseum" 2008, J. 56, Nr. 1/2, s. 114-127.
52 Tłum. Kamila Glazer.
53 Rysunek ogólny przedstawiający fasadę z podziałem na kwatery znajduje się w Wal-
ker Art Gallery w Liverpoolu, studium szczegółowe kwatery z tematem via virtutis w Bristish
Museum w Londynie, inny wariant kompozycyjny tegoż motywu w Palais des Beaux-Arts w Lille.
Zob. Marco Simone Bolzoni, The Drawings of Raffaellino Motta da Reggio, „Master Drawings”
2016, vol. 54, no. 2, s. 150-151, 188.
127