DOI article:
Smoleń, Władysław: Konstrukcja gotyckich ołtarzy w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.36973#0007
ROZPRAWY
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XIX, zeszyt 5 — 1971
KS. WŁADYSŁAW SMOLEŃ
KONSTRUKCJA GOTYCKICH OŁTARZY W POLSCE*
Sztuka gotycka ześrodkowała swoją uwagę i geniusz twórczy na witra-
żownictwie, malarstwie miniatorskim i monumentalnym, a przede wszyst-
kim na dekoracji plastycznej ołtarzy. Rzeźba i malarstwo tablicowe
wypowiedziały się nie tylko w poszczególnych obrazach plastycznych, ale
i w kompozycjach całych zestawów pojedynczych części nastawy ołta-
rzowej.
Znajomość zasad wiązania z sobą scen oraz postaci w układach ołta-
rzowych pozwala na rekonstrukcję treściową, a nawet konserwatorską
nie znanych fragmentów oraz ponowne uszeregowanie pomieszanych
części.* 1 Sprawa nabiera szczególniejszej wagi w świetle nowoczesnych
postulatów badawczo-naukowych, pragnących odczytywać wymowę dzieł
sztuki nie tylko z ich jednostkowego, ale funkcjonalnego oraz kontek-
stowego znaczenia. Potrzeba znajomości tego rodzaju kryteriów uwidacz-
nia się szczególnie przy lekturze publikacji prezentujących zespoły tabli-
cowego malarstwa w Polsce lub za granicą.2 Stąd uzasadniona wydaje
się próba naszkicowania ogólnych zasad kompozycji i układów dekoracji
plastycznych polskich ołtarzy gotyckich.
* Zdjęcia fotograficzne wykonali: nr 1, 8, 23 — Archiwum Fotograficzne In-
stytutu Sztuki PAN; nr 4, 5 — Archiwum Fotograficzne Muzeum Narodowego; nr 9,
10, 11, 15, 16, 19, 2i0, 29 — Jerzy Langda; nr 13, 14 — Stanisław Kolowca; nr 18,
24, 28, 30, 31 — Zofia Tomaszewska; nr 25 — Archiwum Fotograficzne Zakładu
Historii Sztuki Kościelnej KUL.
1 Np. Z. Kępiński (Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia.
Ołtarz Salwatora, Warszawa .1969, s. 28-34) dokonuje rekonstrukcji układu wszyst-
kich fragmentów pierwotnego stanu omawianego ołtarza na podstawie oryginal-
nego rysunku twórcy Wita Stosza oraz teoretycznych zasad kompozycji ołtarza.
2 Zakładając tylko jeden schemat układu ołtarzy doprowadzić można do po-
mieszania kolejność obrazów i przez to zaciemnić epiczną wymowę ich dekoracji
plastycznych. Zauważyć to można w katalogu cennej publikacji D. Radocsaya (A Ko-
zepkori Magyarorszag tahlakepei, Budapest 1965, s. 255-502), traktującej o węgier-
skim malarstwie tablicowym.
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XIX, zeszyt 5 — 1971
KS. WŁADYSŁAW SMOLEŃ
KONSTRUKCJA GOTYCKICH OŁTARZY W POLSCE*
Sztuka gotycka ześrodkowała swoją uwagę i geniusz twórczy na witra-
żownictwie, malarstwie miniatorskim i monumentalnym, a przede wszyst-
kim na dekoracji plastycznej ołtarzy. Rzeźba i malarstwo tablicowe
wypowiedziały się nie tylko w poszczególnych obrazach plastycznych, ale
i w kompozycjach całych zestawów pojedynczych części nastawy ołta-
rzowej.
Znajomość zasad wiązania z sobą scen oraz postaci w układach ołta-
rzowych pozwala na rekonstrukcję treściową, a nawet konserwatorską
nie znanych fragmentów oraz ponowne uszeregowanie pomieszanych
części.* 1 Sprawa nabiera szczególniejszej wagi w świetle nowoczesnych
postulatów badawczo-naukowych, pragnących odczytywać wymowę dzieł
sztuki nie tylko z ich jednostkowego, ale funkcjonalnego oraz kontek-
stowego znaczenia. Potrzeba znajomości tego rodzaju kryteriów uwidacz-
nia się szczególnie przy lekturze publikacji prezentujących zespoły tabli-
cowego malarstwa w Polsce lub za granicą.2 Stąd uzasadniona wydaje
się próba naszkicowania ogólnych zasad kompozycji i układów dekoracji
plastycznych polskich ołtarzy gotyckich.
* Zdjęcia fotograficzne wykonali: nr 1, 8, 23 — Archiwum Fotograficzne In-
stytutu Sztuki PAN; nr 4, 5 — Archiwum Fotograficzne Muzeum Narodowego; nr 9,
10, 11, 15, 16, 19, 2i0, 29 — Jerzy Langda; nr 13, 14 — Stanisław Kolowca; nr 18,
24, 28, 30, 31 — Zofia Tomaszewska; nr 25 — Archiwum Fotograficzne Zakładu
Historii Sztuki Kościelnej KUL.
1 Np. Z. Kępiński (Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia.
Ołtarz Salwatora, Warszawa .1969, s. 28-34) dokonuje rekonstrukcji układu wszyst-
kich fragmentów pierwotnego stanu omawianego ołtarza na podstawie oryginal-
nego rysunku twórcy Wita Stosza oraz teoretycznych zasad kompozycji ołtarza.
2 Zakładając tylko jeden schemat układu ołtarzy doprowadzić można do po-
mieszania kolejność obrazów i przez to zaciemnić epiczną wymowę ich dekoracji
plastycznych. Zauważyć to można w katalogu cennej publikacji D. Radocsaya (A Ko-
zepkori Magyarorszag tahlakepei, Budapest 1965, s. 255-502), traktującej o węgier-
skim malarstwie tablicowym.