DOI Artikel:
Maśliński, Antoni: Kontrapost jako kryterium humanizmu w sztuce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36968#0089
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XX, zeszyt 5 — 1972
Antoni Maśliński
KONTRAPOST JAKO KRYTERIUM HUMANIZMU W SZTUCE
Przeogromna literatura naukowa na temat humanizmu i zwłaszcza
renesansu * 1 (przy jednoczesnym jednak małym zainteresowaniu dla wza-
jemnych relacji tych dwóch pojęć) sprawiła, że jego obraz wzbogacił się
o nowe barwy, ale i zatarły się jego kontury. Przyczyniła się do tego
w głównej mierze pisarska działalność historyków idei i historyków kul-
1 Dla przykładu samo tylko dzieło PanofskyYgo (Renaissance and Renaissan-
ces in Western Art, Uppsala 1960) zawiera 20 stron wyselekcjonowanej bibliografii
po r. 1800. Równie monumentalną historiografię renesansu dał W. K. Ferguson,
(The Renaissance in Historical Thought; Five Centuries oj Interpretation, Cam-
bridge (Mass.) 1948; przekł. franc. Paris 1950) Ferguson wysoko ocenia trwałość
koncepcji Burckhardta.
Odbiciem niedawnej stosunkowo dyskusji zorganizowanej w USA są m. in.
rozprawy w „Journal of the History of Ideas”, IV (1943): L. Thorndike, Renai-
ssance or Prerenaissance; H. Baron, On the Originality of the Renaissance;
D. B. Durand, Tradition and lnnovation in 15th Century — 11 Primato deV
Italia in the Field of Science.
Przeciwstawia się zacieraniu przez zachodnią naukę granic między sztuką
średniowiecza a sztuką renesansu W. M. Ałpatow (W obronie odrodzenia; przeciw
teoriom burżuazyjnej nauki o sztuce, tłum. W. Jaworska, „Materiały do Studiów
i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodo-
logii Badań nad Sztuką”, (1951) nr 7—8) Podobnie Z. Kępiński (ibid, (1953) nr 13).
Jednym z punktów spornych jest stosunek humanizmu renesansowego do
religii, począwszy od stanowiska Burdacha, widzącego w nim ruch religijny, i Tof-
fanina, według którego byłby on reakcją religii na pewne antyreligijne tendencje
średniowiecza. Kompromisowe stanowisko zajmuje P. O. Kristeller (The Classics
and Renaissance Thought, Cambridge — Massaschusetts 1955, s. 74). Według niego
humanizm nie jest ani religijny, ani antyreligijny, lecz jest orientacją literacką
i naukową.
Jednym z nowszych badaczy, widzących renesans i humanizm w różnych okre-
sach, jest R. Newald, (Nachleben des antiken Geistes im Abendland bis zum
Beginn des Humanismus, Tubingen 1960, s. 7). Humanizm miałby być prozaiczny,
renesans — poetycko-artystyczny. Słusznie stwierdza, że oba są nie do pomyśle-
nia bez antyku.
Zadziwiająco mała jest ilość definicji humanizmu. Nie podaje jej nawet
A. Renaudet w pracy pod programowym przecież tytułem: Autour d’une definition
de 1’humanisme [w:] Humanisme et Renaissance, Geneve 1958. Przytacza defi-
Tom XX, zeszyt 5 — 1972
Antoni Maśliński
KONTRAPOST JAKO KRYTERIUM HUMANIZMU W SZTUCE
Przeogromna literatura naukowa na temat humanizmu i zwłaszcza
renesansu * 1 (przy jednoczesnym jednak małym zainteresowaniu dla wza-
jemnych relacji tych dwóch pojęć) sprawiła, że jego obraz wzbogacił się
o nowe barwy, ale i zatarły się jego kontury. Przyczyniła się do tego
w głównej mierze pisarska działalność historyków idei i historyków kul-
1 Dla przykładu samo tylko dzieło PanofskyYgo (Renaissance and Renaissan-
ces in Western Art, Uppsala 1960) zawiera 20 stron wyselekcjonowanej bibliografii
po r. 1800. Równie monumentalną historiografię renesansu dał W. K. Ferguson,
(The Renaissance in Historical Thought; Five Centuries oj Interpretation, Cam-
bridge (Mass.) 1948; przekł. franc. Paris 1950) Ferguson wysoko ocenia trwałość
koncepcji Burckhardta.
Odbiciem niedawnej stosunkowo dyskusji zorganizowanej w USA są m. in.
rozprawy w „Journal of the History of Ideas”, IV (1943): L. Thorndike, Renai-
ssance or Prerenaissance; H. Baron, On the Originality of the Renaissance;
D. B. Durand, Tradition and lnnovation in 15th Century — 11 Primato deV
Italia in the Field of Science.
Przeciwstawia się zacieraniu przez zachodnią naukę granic między sztuką
średniowiecza a sztuką renesansu W. M. Ałpatow (W obronie odrodzenia; przeciw
teoriom burżuazyjnej nauki o sztuce, tłum. W. Jaworska, „Materiały do Studiów
i Dyskusji z Zakresu Teorii i Historii Sztuki, Krytyki Artystycznej oraz Metodo-
logii Badań nad Sztuką”, (1951) nr 7—8) Podobnie Z. Kępiński (ibid, (1953) nr 13).
Jednym z punktów spornych jest stosunek humanizmu renesansowego do
religii, począwszy od stanowiska Burdacha, widzącego w nim ruch religijny, i Tof-
fanina, według którego byłby on reakcją religii na pewne antyreligijne tendencje
średniowiecza. Kompromisowe stanowisko zajmuje P. O. Kristeller (The Classics
and Renaissance Thought, Cambridge — Massaschusetts 1955, s. 74). Według niego
humanizm nie jest ani religijny, ani antyreligijny, lecz jest orientacją literacką
i naukową.
Jednym z nowszych badaczy, widzących renesans i humanizm w różnych okre-
sach, jest R. Newald, (Nachleben des antiken Geistes im Abendland bis zum
Beginn des Humanismus, Tubingen 1960, s. 7). Humanizm miałby być prozaiczny,
renesans — poetycko-artystyczny. Słusznie stwierdza, że oba są nie do pomyśle-
nia bez antyku.
Zadziwiająco mała jest ilość definicji humanizmu. Nie podaje jej nawet
A. Renaudet w pracy pod programowym przecież tytułem: Autour d’une definition
de 1’humanisme [w:] Humanisme et Renaissance, Geneve 1958. Przytacza defi-