DOI Artikel:
Kulerski, Wiktor: Twórcy cyfrowanych okien z pogranicza Podhala i Zamagurza Spiskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.36969#0079
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXVII, zeszyt 4 — 1979
WIKTOR KULERSKI
TWÓRCY CYFROWANYCH OKIEN
Z POGRANICZA PODHALA I ZAMAGURZA SPISKIEGO
Co to są cyfrowane okna? Najprościej przedstawić je można jako okna,
na których szyby nałożono ażurowy ornament, wyrzynany z drewna i ma-
lowany na biało. Przywodzi to na myśl zmonumentalizowane wycinanki
dekorujące tym razem nie wnętrze, ale elewacje domu. Ażurowy ornament
z daleka istotnie przypomina haft — cyfrowanie, żywo kontrastujące z po-
łyskliwym mrokiem szyb, a w swoich najlepszych przejawach może raczej
nasuwa porównanie z delikatną białą koronką. Opina on ganki na Podhalu,
Orawie i w Gorcach lub przesłania długie ciągi okien na pięterkach pod
otwartymi dachami domów spiskich. Spotyka się ten rodzaj dekoracji na
całym obszarze od Babiej Góry po Pieniny, przy czym jego największe
zagęszczenie i zarazem największą rozmaitość motywów zdobniczych
i układów kompozycyjnych znaleźć można właśnie na pograniczu Podhala
i Zamagurza, w Białce, Czarnej Górze, Gronkowie i w Groniu-Leśnicy.
Cyfrowane okna, występujące w drugim i trzecim ćwierćwieczu XX w. w
niemałej liczbie i na niemałym terenie na północ od Tatr, dotychczas nie
doczekały się opracowania. Przez z górą pół wieku ich istnienia o nich się
nie mówi, nie pisze, nie zamieszcza się ich fotografii, o nich się nie wie.
Nie miały nawet swojej nazwy. Mimo to istnieją, zmuszają do zatrzyma-
nia się i przyjrzenia im. Zwracają uwagę nie mniej niż dziurkowany biały
haft fartuchów spiskich czy podhalańskich poduch. Podobnie jak i one
przydają świetności, tyle że nie samej osobie czy pojedynczej izbie, ale
całej chałupie, świecącej z daleka białością koronkowego ornamentu wśród
zgrzebnych, drewnianych zabudowań i na tle ciemnej zieleni świerków.
Przedstawiony tu artykuł jest częścią rozprawy pt. Cyfrowane okna na
pograniczu Podhala i Zamagurza Spiskiego. Ukazano w niej cyfrowane okna
od strony formalnej i warsztatowej, omówiono ich genezę, rozkwit i zanik,
zarysowano środowisko, w jakim powstały, oraz sylwetki ich twórców. Pu-
blikowany fragment rozdziału noszącego tytuł „Warsztat i twórcy wyrzy-
nań” dotyczy tylko tych ostatnich, zgodnie z myślą przewodnią niniejszego
Tom XXVII, zeszyt 4 — 1979
WIKTOR KULERSKI
TWÓRCY CYFROWANYCH OKIEN
Z POGRANICZA PODHALA I ZAMAGURZA SPISKIEGO
Co to są cyfrowane okna? Najprościej przedstawić je można jako okna,
na których szyby nałożono ażurowy ornament, wyrzynany z drewna i ma-
lowany na biało. Przywodzi to na myśl zmonumentalizowane wycinanki
dekorujące tym razem nie wnętrze, ale elewacje domu. Ażurowy ornament
z daleka istotnie przypomina haft — cyfrowanie, żywo kontrastujące z po-
łyskliwym mrokiem szyb, a w swoich najlepszych przejawach może raczej
nasuwa porównanie z delikatną białą koronką. Opina on ganki na Podhalu,
Orawie i w Gorcach lub przesłania długie ciągi okien na pięterkach pod
otwartymi dachami domów spiskich. Spotyka się ten rodzaj dekoracji na
całym obszarze od Babiej Góry po Pieniny, przy czym jego największe
zagęszczenie i zarazem największą rozmaitość motywów zdobniczych
i układów kompozycyjnych znaleźć można właśnie na pograniczu Podhala
i Zamagurza, w Białce, Czarnej Górze, Gronkowie i w Groniu-Leśnicy.
Cyfrowane okna, występujące w drugim i trzecim ćwierćwieczu XX w. w
niemałej liczbie i na niemałym terenie na północ od Tatr, dotychczas nie
doczekały się opracowania. Przez z górą pół wieku ich istnienia o nich się
nie mówi, nie pisze, nie zamieszcza się ich fotografii, o nich się nie wie.
Nie miały nawet swojej nazwy. Mimo to istnieją, zmuszają do zatrzyma-
nia się i przyjrzenia im. Zwracają uwagę nie mniej niż dziurkowany biały
haft fartuchów spiskich czy podhalańskich poduch. Podobnie jak i one
przydają świetności, tyle że nie samej osobie czy pojedynczej izbie, ale
całej chałupie, świecącej z daleka białością koronkowego ornamentu wśród
zgrzebnych, drewnianych zabudowań i na tle ciemnej zieleni świerków.
Przedstawiony tu artykuł jest częścią rozprawy pt. Cyfrowane okna na
pograniczu Podhala i Zamagurza Spiskiego. Ukazano w niej cyfrowane okna
od strony formalnej i warsztatowej, omówiono ich genezę, rozkwit i zanik,
zarysowano środowisko, w jakim powstały, oraz sylwetki ich twórców. Pu-
blikowany fragment rozdziału noszącego tytuł „Warsztat i twórcy wyrzy-
nań” dotyczy tylko tych ostatnich, zgodnie z myślą przewodnią niniejszego